Canh Phé Của Vladimir Putin

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Việt Tribune Ngày 130912
Hoa Kỳ thất thế trong canh bạc tại Syria, nhưng vẫn có thể phản công

 * Thế mà cũng đòi tháu cáy... *

Bài diễn văn tối Thứ Ba mùng 10 của Tổng thống Barack Obama đã đẩy lui nguy cơ chiến tranh tại Syria nhưng lại mở ra một trận đấu về ngoại giao giữa Hoa Kỳ và Liên bang Nga, một trong nhiều cuộc đấu trí giữa hai nước.

Trước hết, Tổng thống Obama tự đặt mình vào hoàn cảnh khó xử nên sau cùng phải vớ lấy giải pháp giả tạo do Tổng thống Vladimir Putin đặt ra và làm suy yếu tư thế toàn cầu của nước Mỹ.

Sau khi tuyên bố từ Tháng Ba năm kia, rằng lãnh tụ Bashar al-Assad tại Syria "phải ra đi" khi đàn áp người dân biểu tình, Obama thấy lời tuyên bố không công hiệu. Ông từng khẳng định là Tổng thống Hosni Mubarak của Egypt phải ra đi và may quá quân đội Ai Cập đã bắt Mubarak từ chức, mà không để làm đẹp lòng nước Mỹ. Tại Syria, lời nói của Tổng thống Mỹ thiếu sức mạnh vì thường dân vẫn bị sát hại và nội chiến cứ lan rộng....

Ông Obama bèn tìm áp lực thay đổi ở Syria mà Hoa Kỳ khỏi cần động binh.

Ngày 20 Tháng Tám năm ngoái, trước khi dân Mỹ đi bầu tổng thống, ông tung đòn tháu cáy: nếu chế độ Assad dùng võ khí hóa học chống thường dân thì sẽ phải chịu hậu quả. Đấy là "lằn ranh đỏ" do Tổng thống Hoa Kỳ vạch ra. Khi đó đã có lời đồn về phản ứng dữ dội của Israel và về chiến dịch tấn công các căn cứ chế tạo võ khí hạch tâm của Iran, một đồng minh và hậu phương của Syria.

Chúng ta hiểu rằng Tổng thống Obama vạch tay trên cát để làm chế độ Assad bị suy yếu nhưng không tan rã khiến Syria có thể trở thành một trung tâm bành trướng khủng bố. Chẳng ngờ là Assad không sợ đòn dọa già của Tổng thống Mỹ.

Đúng một năm sau, ngày 21 Tháng Tám vừa qua, võ khí bằng chất hóa học sarin vẫn được dùng ở ngoại thành Damascus khiến hơn 1.400 trăm người chết, trong đó có 400 trẻ em. Khi bị chiếu bí như vậy, Obama huy động đồng minh để có biện pháp trừng phạt một tội ác bằng sự can thiệp quân sự. Mục tiêu không hẳn là để lật đổ chế độ Assad, hay triệt hạ nơi vừa bắn võ khí hoá học, hoặc thu hồi hoặc kiểm soát những trung tâm sản xuất và sử dụng loại võ khí tàn sát này. Mục tiêu là điều gì đó mơ hồ hơn, được treo lên lơ lửng và vì vậy đáng sợ hơn cho chế độ Assad.

Nào ngờ đòn tháu cáy này cũng vô hiệu.

Sau một tuần gây xôn xao về một chiến dịch quân sự tại Syria, ông Obama thấy hở lưng vì Hoa Kỳ thiếu đồng minh và biện pháp quân sự thiếu hậu thuẫn của dân Mỹ chính vì mục tiêu quá mơ hồ. Ông bèn lui về xin phép Quốc hội. Nếu lưỡng viện cho phép Hành pháp ra quân thì chế độ Assad sẽ phải trả giá rất đắt cho việc sát hại thường dân bằng võ khí hóa học.

Nhưng tranh luận tại Thượng viện rồi Hạ viện sau khi các dân biểu nghị sĩ trở về thủ đô cho thấy là chưa chắc Hành pháp đã được Lập pháp cho phép tấn công Syria. Chỉ vì giới dân cử cũng thấy cử tri ngần ngại. Tổng thống Mỹ lâm thế kẹt vì ra đòn nặng nhẹ thế nào cũng gặp bất lợi. Mà không làm gì thì còn bất lợi hơn vì cho thấy lời hăm của đệ nhất siêu cường là không đáng sợ.

Đấy là lúc Tổng thống Nga nhập cuộc để cứu Tổng thống Mỹ, nhờ câu nói của Ngoại trưởng John Kerry. Trong cuộc họp báo hôm Thứ Hai mùng chín tại London, Kerry lỡ lời hai chuyện trước sự ngẩn ngơ của Ngoại trưởng Anh và thuộc cấp Mỹ trong bộ, vì ông nhắm vào hai mục tiêu trái ngược.

Một là để trấn an dư luận hoang mang ở nhà, Kery cho biết rằng đòn can thiệp của Mỹ sẽ "nhỏ bé không tưởng tượng được" (“unbelievably small”). Hai là để dọa già Syria, rằng nếu muốn tránh sự trừng phạt ấy, Assad phải giao nộp cộng đồng quốc tế "mọi mẩu võ khí hóa học của mình" ("every single bit of his chemical weapons").

Bộ Ngoại giao Mỹ lật đật giải thích rằng đấy chỉ là lối phát biểu có tính hùng biện (rhetorical) của Ngoại trưởng. Nhưng tại Moscow, Tổng thống Putin thấy ngay cơ hội tố ngược. Mọi sự bắt đầu chuyển động vào ngày Thứ Hai, khi Quốc hội Mỹ tái nhóm ở nhà và một ngày trước khi Tổng thống Obama nói chuyện với quốc dân về vụ Syria.

Hôm Thứ Hai mùng chín, sau khi gặp Ngoại trưởng Syria là Wallid al-Moallen, Ngoại trưởng Sergei Lavrov thông báo là Nga đang thảo luận với chính quyền Assad việc bàn giao kho võ khí hóa học cho thanh tra Liên hiệp quốc kiểm kê và tiêu hủy. Nghĩa là chỉ một ngày sau khi Assad trả lời phỏng vấn của Charlie Rose trên truyền hình Mỹ, rằng mình không có võ khí hóa học, thì Nga sẽ giúp cộng đồng quốc tế thu hồi và phá hủy loại võ khí này, với điều kiện phải đạo là sau khi Syria đồng ý ký Hiệp ước Liên hiệp quốc về võ khí hóa học đã có từ năm 1925.

Nhờ vậy, tiếng binh đao có cơ lắng dịu và nhường chỗ cho giải pháp ngoại giao qua từng bước: 1) chế độ al Assad thú nhận họ có võ khí tàn sát, 2) sau đó đồng ý chấp hành hiệp ước giải trừ võ khí hoá học của Liên hiệp quốc, 3) từ đấy mới có nghị quyết về việc thanh tra và thu hồi....

Sự thật lại không dễ dàng như vậy.

Giới an ninh Mỹ ước lượng Syria có khoảng 1.000 tấn võ khí hóa học cất giấu trong 50 căn cứ phân tán trên một lãnh thổ đang có nội chiến. Thanh tra dân sự nào mà đi vào mấy nơi đó để kiểm tra và tiêu hủy? Việc di chuyển và vô hiệu hóa loại võ khí tàn độc này không là nghiệp vụ đơn giản. Nếu một đơn vị chuyên môn của Hoa Kỳ có thể bắt tay vào việc 10 ngày sau khi đặt chân tại chỗ, với sự bảo vệ của quân đội để thi hành nghiệp vụ, thì trong một ngày, các chuyên viên của chỉ có thể hóa giải từ năm đến 25 tấn mà thôi.

Giải pháp ngoại giao của Nga cần một phép lạ. Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc phải biểu quyết cho một lực lượng liên quân quốc tế nào đó (Mỹ, Nga, Anh, Pháp, hay Tầu, Nhật) vào Syria để bảo vệ các thanh tra Nguyên tử lực cuộc tìm ra, tháo gỡ và vô hiệu hóa ngàn tấn võ khí tàn sát. Lạc quan lắm cũng mất nhiều tháng. Tại Iraq, trò bịt mắt đó kéo dài tám năm mà không kết quả.

Putin không thể không biết điều ấy, nhưng nhân nước cờ hớ hênh của Ngoại trưởng Kerry mà đánh đòn tháu cáy ngược. Mục đích của ông ta là để làm gì?

Thứ nhất, trong khi đệ nhất siêu cường Hoa Kỳ và đồng minh Anh Pháp còn lúng túng thì Putin cho thấy Nga mới có khả năng can thiệp vào Syria để giải quyết hai việc, là tránh được chiến tranh mà vẫn giải trừ được một loại võ khí vô nhân đạo. Ông tung ra cái phao nổi như cọng rơm cho Tổng thống Mỹ.....

Ông Obama không thể không biết khó khăn thực tế của giải pháp này, nhưng vẫn ôm lấy và khéo kể công rằng 1) nhờ lời hăm dọa về biện pháp quân sự; 2) nhờ ông tích cực đối thoại với Putin, 3) nên chính quyền Nga cho biết là sẽ cùng cộng đồng quốc tế gây áp lực, để 4) Assad từ bỏ võ khí hóa học. Khi Putin tố ngược bằng đòn ngoại giao, với nội dung phức tạp về kỹ thuật, Tổng thống Obama khó nhấn tới và còn bị thất thế ở nhà nếu Quốc hội bác bỏ việc dụng binh và đòi đàm hơn đánh. Ông còn vất vả hơn nếu hai dân chúng Anh Pháp đều yêu cầu hoãn binh để trắc nghiệm lá bài Liên hiệp quốc của Nga.

Vì vậy, Tổng thống Mỹ đành nói nước đôi sau những đoạn rất cảm động về số phận của thường dân vô tội. Ông Obama vẫn khẳng định, dọa già, về biện pháp quân sự, nhưng lại chụp lấy cái phao của Putin. Đôi bên đều đánh đòn trì hoãn chiến.

Nhưng thật ra Tổng thống không mạnh như dư luận bên ngoài có thể nghĩ.

Nhờ sự non dại của Obama từ hai năm nay, Putin có dịp chứng tỏ uy thế của Nga tại Trung Đông. Nước Nga mới có giải pháp cho một vấn đề quốc tế! Sự thật thì Nga đang gặp nhiều vấn đề kinh tế và chính trị bên trong. Sau khi tái đắc cử Tổng thống năm ngoái, Putin chưa giải quyết xong nhiều mâu thuẫn nội bộ trên chính trường Nga và ngay trong hệ thống quyền lực của bản thân ông giữa hai phe "siloviki" và "civiliki". Nếu chế độ Assad sụp đổ, hoặc bị tấn công sau một cuộc không tập có hạn chế của Hoa Kỳ, uy tín thật của Putin sẽ chẳng còn gì, tương tự như khi NATO tấn công Kosovo năm 1999 bất chấp lời phản đối của Moscow.

Nếu Hoa Kỳ chơi bạo thì chính Putin mới gặp khó khăn ở sau lưng.

Phe "siloviki" coi trọng an ninh và thế lực Nga có thể đòi nhiều quyền hành hơn, về cả năng lượng lẫn quân sự. Ngược lại, phe "civiliki" có chủ trương hiện đại hóa kinh tế bằng hợp tác với Tây phương để có tư bản và kỹ thuật, sẽ tổng phản công. Và phiến quân Hồi giáo sẽ tung hoành để đòi thêm quyền tự trị, mà không chỉ ở Chechnya....

Vì Obama hù dọa chế độ al Assad mà không công hiệu, Putin khai thác cơ hội đẩy Hoa Kỳ cùng các đồng minh vào thế khó xử. Ông chọn Syria làm trận địa của mình, nhưng không thể không biết về nhiều cái khó ở bên trong.

Giờ đây, Obama có thể gỡ bí ra sao?

Là người ra vẻ văn minh có học Obama không thể đóng vai giả điên như lãnh đạo Bắc Hàn hay Iran. Ông ta cũng chẳng thể học thói cao bồi của George W. Bush mà đòi chơi bạo. Thế giới không ưa gì kẻ hung hăng như vậy, nhưng biết sợ. Obama chứng tỏ là mình không đáng sợ.

Nhưng Hoa Kỳ là một siêu cường trường vốn và có nhiều tiếng nói khác từ quần chúng.

Chính quyền Mỹ vẫn có thể đi tiền vào canh bạc tháu cáy của Putin. Dù không thắng lớn thì cũng chẳng thua đậm. Tại Geneva vào ngày Thứ Năm, Ngoại trưởng Kerry yêu cầu vị tương nhiệm của Moscow là Lavrov trình bày chi tiết của giải pháp ngoại giao và nêu ra từng điểm bất khả. Tiến trình đàm phán ấy sẽ kéo dài nhiều tháng cho tới khi dân Mỹ quên dần. Trong khi đó, quân lực Hoa Kỳ vẫn nghiên cứu và khai triển nhiều kế hoạch can thiệp khác nhau. Và làm bộ hớ hênh tiết lộ ra ngoài. Nghĩa là khi ra vẻ "đàm" thì vẫn ra vẻ "đánh".

Vòng ngoài, bày tỏ niềm xót xa với một thuộc địa cũ của mình, Pháp có thể tận dụng sở trường pháp lý phù hợp với đạo lý nhân loại, là nhân khi chế độ Damascus thú nhận có võ khí hóa học thì đòi truy tố Assad trước Toà án Hình sự Quốc tế ở The Hague về tội ác chống nhân loại như Milosevic của Serbia năm xưa. Assad hết đất lùi thì càng chơi bạo. Và càng làm sáng chính nghĩa can thiệp của Tây phương lẫn sự viển vông của giải pháp ngoại giao theo kiểu Putin.

Ngoài ra, các đồng minh Âu Châu của Mỹ cũng có thể rọi đèn vào một trận địa khác của Nga, tại Đông Âu.

Bốn nước trong "Nhóm Visegrad" là Ba Lan, Hung, Cộng hoà Tiệp và Cộng hoà Slovakia đang đả kích việc Putin phá hoại sáng kiến "Eastern Partnership" do Ba Lan và Thụy Điển đưa ra để hội nhập các nước Trung Âu và Đông Âu là Georgia, Ukraina, Armenia, Belarus, Moldovia và Azerbaijan vào Âu Châu. Vì hồ sơ Syria, dư luận Hoa Kỳ không nhìn ra trận đấu của Nga tại Âu Châu và làm nhiều nước Đông Âu thất vọng.

Một giải pháp tăng cường sự kết hợp Âu-Mỹ và vai trò của Âu Châu trong cuộc đấu trí với Nga chính là nêu vấn đề về những đòn bắt bí kinh tế của Putin với Georgia và Ukraina. Đấy là khi ta không quên một trận đấu lực khác với Nga, trên thị trường năng lượng (xin đọc bài "Mỹ-Nga Khói Bốc Hơi Dầu" tuần trước trên cột báo này.)

Trong khi đó, các nước đồng minh Hồi giáo của Mỹ, như Jordan, Saudi Arabia và Turkey, đều có thể tri hô là võ khí hóa học của Syria đã lọt vào tay quân khủng bố. Lời tri hô này có cơ sở khi báo chí Iran đã đỡ đòn cho Syria mà loan tin tuần qua rằng chính quân khủng bố al-Qaeda mới sử dụng võ khí này! Nội vụ bỗng dưng rối mù và dân Mỹ có thể thấy rằng Hoa Kỳ có nhiều hậu thuẫn trong khối Hồi giáo chứ không hoàn toàn cô đơn hay thất thế.

Với dư luận ở nhà, Chính quyền Obama còn có thể xua ra tiếng gáy diều hâu của các bậc nữ lưu hiền hòa khả ái: Nghị sĩ Diane Feinstein trong Ủy ban Tình báo Tượng viện, Trưởng khối thiểu số Dân Chủ tại Hạ viện là Dân biểu Nancy Pelosi, cựu Ngoại trưởng Hillary Clinton, Cố vấn An ninh Quốc gia Suzan Rice, và Đại sứ Hoa Kỳ tại Liên hiệp quốc Samantha Power. Mấy bà đầm này mà ồn ào lên tiếng thì khó ai nói rằng đảng Dân Chủ hiếu chiến hoặc nước Mỹ của Obama cứ đòi làm "sen đầm quốc tế".....

Kết luận ở đây là Hoa Kỳ đang bị thất thế, nhưng vẫn còn cách xoay trở và thừa sức bắt đòn tháu cáy của Putin. Miễn là nhìn xa hơn trận đấu tại Syria....