Cát Truồi Tại Việt Nam

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Việt Báo Ngày 130508

Một lý giải khác về diễn biến đột ngột hay tiệm tiến

 

Bìa một cuốn sách về công trình nghiên cứu của Per Bak

Hội nghị kỳ bảy của Ban chấp hành Trung ương đảng Cộng sản Việt Nam chưa tiến hành ở Hà Nội thì tin tức về nạn tham nhũng và trốn thuế của các viên chức lãnh đạo trên thượng tầng đã được tung ra với nội dung nhắm vào đương kim Tổng bí thư. Người ta đang chứng kiến một pha ngoạn mục của chuyện đấu đá nội bộ. Thật ra, mấy chi tiết ly kỳ đó chỉ là hạt cát, nhưng là hạt cát đỏ trong hiện tượng "cát truồi". 

Nó báo hiệu một sự sụp đổ trong hỗn loạn.

****

Trước khi Hội nghị kỳ bảy của Ban chấp hành Trung ương đảng khóa 11 được triệu tập ở Hà Nội hôm mùng hai vừa qua thì đã có nhiều tin đồn như sửa hiến pháp, đổi tên nước hay đổi tiền, v.v...

Đáng chú ý hơn vậy, nhiều tờ báo còn được cho tin để tiết lộ về một vụ trốn thuế xảy ra mươi năm trước. Cuối năm 2004, Ủy ban Nhân dân Thành phố Hà Nội ra quyết định chấp thuận việc thu tiền sử dụng đất của dự án Khu đô thị Nam Thăng Long, 16 ngày trước khi công bố giá biểu chính thức theo luật Đất đai vào ngày mùng một Tháng Giêng năm 2005. Quyết định của Hà Nội khiến liên doanh đầu tư giữa CIPUTRA của Indonesia với Tổng công ty Đầu tư Phát triển Hạ tầng Đô thị UDIC lời lớn, còn công quỹ lỗ nặng vì thất thâu về thuế đến mấy ngàn tỷ bạc.

Những người theo dõi các trận đánh bên trên thượng tầng chính trị thì cho rằng Bí thư Thành ủy Hà Nội khi đó mới là đối tượng được chiếu cố lần này: đương kim Tổng bí thư. Chẳng vậy mà tại Hội nghị toàn quốc về chống thất thu thuế từ Tháng Ba, Bộ Tài chính đã tri hô rằng đấy là vụ trốn thuế lớn nhất lịch sử Việt Nam. Bộ ta mẫn cán thi hành lệnh điều tra nghiên cứu từ một đồng chí lãnh đạo khác!

Mai sau rồi sẽ thế nào? - Mai sau rồi cũng chẳng sao.

Dự án Nam Thăng Long nguy nga vĩ đại cũng chỉ là bong bóng sẽ bể, có khi được ai đó như CIPUTRI hay CIPUTREM mua lại với giá bèo. Còn thuế thất thu thì cũng sẽ tan theo ngày nắng vội. Vào chốn hư vô. Nhưng, từ dự án Thủy cung Thăng Long có vài tỉ cách nay 15 năm, dưới thời Bí thư Thành ủy Hà Nội là Phạm Thế Duyệt, cho đến dự án Nam Thăng Long và nhiều trò ma khác, lãnh đạo xứ này đã đi những bước vĩ đại....

Để đến đâu?

Người ta có thể tìm ra câu trả lời từ khoa vật lý học. Hoặc nói cho văn vẻ theo kiểu ngụ ngôn của Nam Hoa kinh thì đấy là Hỗn Độn bị đục mất thất khiếu và chuyển sang từ trần!...

***

Xin làm phiền độc giả để nói thật sơ lược về đống cát trong vật lý học.

Đầu tiên, phải nói đến công trình nghiên cứu của một giáo sư vật lý người Đan Mạch cùng hai môn sinh sau này là đồng nghiệp của ông ta tại Hoa Kỳ. Ông Per Bak tạ thế quá sớm vào năm 2002 ở tuổi 56, nhưng cống hiến nhiều phát giác về vật lý có thể ứng dụng vào bộ môn khác, như dự phòng đất truồi tuyết lở, cúp điện dây chuyền, phá sản tài chính hay sụp đổ kinh tế.

Ba nhà vật lý này (Per Bak, Chao Tang và Kurt Weisenfeld) nghiên cứu sự hình thành của một hệ thống có vẻ ổn định dựa trên cả triệu yếu tố bất ổn tích lũy có thể dẫn đến tác động dây chuyền, một sự việc tất yếu mà vẫn bất ngờ khi xảy ra. Họ còn tìm hiểu qua một mô hình phổ thông là đống cát! Bên bờ biển, chúng ta thấy các em nhỏ rót cát thành đống, trong cái đồng hồ cát hay bình sa lậu, chúng ta cũng thấy chuyện tầm thường ấy.... Người tò mò và dư ăn thì có thể thử nghiệm với đống gạo, và hãy nghĩ đến bà con nông dân!

Nếu nhiều hạt được từ từ rót lên cát thì dần dần người ta có cái tháp bằng cát với hình nón. Thế rồi đến một lúc nào đó, cái tháp bằng cát bỗng sụp và cát truồi xuống dưới.

Tại sao như vậy và khi kiến trúc ấy sụp đổ thì sự thể diễn biến ra sao? Các nhà vật lý nghiên cứu và giải thích với những phương trình toán học và nhiều từ chuyên môn về "sự cân xứng bất ổn" và họ cố tìm ra "hiểm giới", hay "trạng thái nguy ngập" – critical state - là cái điểm lật của trật tự cũ.

Lý do là "trật tữ cũ" hay hệ thống cân xứng ấy thật ra lại bất ổn và chỉ cần một hạt rơi đúng vào chỗ nguy hay điểm lật là kéo theo cả ngàn cả triệu hạt khác. Và người ta gọi đó là khủng hoảng.

Thật ra, ba nhà vật lý không ngồi thả cát từng hạt một cách bâng quơ bất định để chờ kết quả. Trong phòng thí nghiệm Brookhaven tại New York, họ thảo ra một chương trình điện toán làm động tác thả cát thành đống, rồi tìm hiểu chuyện bất ngờ, là một hạt cát hay cả triệu hạt mới gây đột biến? Một chi tiết khác là họ còn tinh vi nhuộm từng hạt theo độ dốc trên tháp. Hạt nào rơi lên mặt phẳng hoặc nơi ổn định vì không lăn thì có màu xanh, hạt nào ở triền dốc có thể trôi lăn thì được tô màu đỏ.

Ban đầu thì chỉ rặt cát xanh. Khi cát dâng thành đống thì bắt đầu có màu đỏ, ngày càng nhiều cát đỏ. Dần dần cát đỏ là một khối nghiêng ở trên, tựa cái sống trâu hay bờ vực. Cả trăm hạt mà rơi vào mé xanh thì chẳng có chuyện, nhưng chỉ cần một hạt rơi lên mé đỏ là kéo theo hạt khác. Đấy là lúc xảy ra hiện tượng cát truồi. Họ gọi cái mé đỏ là "hiểm giới", biên vực của hiểm nguy, hay điểm lật.

Những người ưa leo núi hoặc trượt tuyết thì có thể nghĩ đến hiện tượng tuyết lở, ban đầu chỉ là một vốc tuyết trên đỉnh, sau cùng có thể là nhiều làng bị vùi trong tuyết. Chúng ta có ẩn dụ tương tự, là giọt nước tràn ly, hoặc sợi lông hồng làm lật cán cân tạo hóa.

Việt Nam trôi đến hiểm giới đó và cát đỏ đang chảy xuống như mua lũ! Mà màu xanh đỏ là sự chọn lựa của các nhà khoa học, chứ không là sự ám chỉ của người viết!

***

Chỉ vì từ mấy chục năm nay, lãnh đạo Việt Nam hồn nhiên đổ cát thành đống, và còn hãnh diện về cao độ của cái tháp vì tưởng rằng giơ tay là với đến trời xanh. Hàng ngày, nỗ lực của cả triệu người chỉ được coi tựa hạt cát. Niềm khát khao, nỗi thất vọng hay sự bất mãn của nhiều người cũng vậy, bị coi thường. Nhà cầm quyền chỉ cần kiểm soát thông tin và trấn áp dư luận bằng bạo lực ngụy danh toà án để bịt miệng những ai kêu đòi dân chủ là xong.

Ngày qua ngày, họ dựng lên một hệ thống bất ổn mà bất cần. Những kẻ có đặc lợi nhờ đặc quyền không ai kiểm soát được còn hãnh diện về hệ thống dinh cơ nguy nga họ đã xây dựng được nhờ cả triệu hạt cát xanh mà quên mất chữ "nguy"! Thế rồi, trên đỉnh của quyền lực lẫn đặc lợi, rất nhiều hạt cát đỏ đã xuất hiện nơi này nơi kia và kết thành khối trên mé vực.

Ngẫm cho cùng, một hệ thống sinh hoạt có thể tự tổ chức thành một kiến trúc bất ổn và có cái mầm sụp đổ mà ít ai thấy. Mầm sụp đổ hay hạt cát đỏ trong vụ thử nghiệm là tư thế tạo ra sự chuyển động dây chuyền. Trong trường hợp Việt Nam cát đỏ là những gì có thể "động" với ảnh hưởng lan qua hạt khác.

Những hạt cát đỏ ấy là các đại gia tham nhũng có ô dù rất dày, là cả vạn tư doanh phá sản trong khi thiểu số ở trên cứ phe phẩy theo kiểu hãnh tiến trước sự khó chịu của người dân. Thí dụ khác là vụ vỡ nợ của Vinashin hay Vinalines hay núi nợ vòi vọi mà chẳng ai tính ra là bao nhiêu của các cơ sở kinh tế nhà nước. Hoặc chuyện ai đó đã nhập lậu vài chục tấn vàng, để Ngân hàng Nhà nước ra tay mua vào bán ra....

Đấy là những loại cát đỏ vì có thể lăn xuống dưới, khi lăn thì kéo theo hạt khác, cụ thể về kinh tế tài chính là nạn vỡ nợ dây chuyền. Quan trọng hơn cả, và ra khỏi lãnh vực thuần tuý kinh tế, là sự bất ổn của hệ thống quyền lực chính trị trên thượng tầng.

Các phe phái lãnh đạo và tay chân thân tộc đã kết tinh thành những nhóm lợi ích. Họ không chỉ cản trở cải cách mà còn phát huy sáng tạo để bành trướng ảnh hưởng và tiêu diệt nhau. Họ biết là bị dân oán vì tội tham nhũng, nhưng khéo quy tội tham ô cho phe kia và còn sửa luật chơi để bổ nhiệm người này người khác vào vị trí có lợi. Trong cuộc đấu đá, chính họ tác động vào dư luận qua việc tố giác tội này tật nọ từ cả chục năm trước.

Vì vậy, khi sử dụng thông tin do phe này phái nọ tung ra để tấn công lẫn nhau, chúng ta có thể nhìn xa hơn thế, nhìn lên đỉnh tháp bằng cát, và chờ xem cảnh cát chuồi.

 

Thí dụ như, thay vì là cơ chế bảo vệ quyền lực đảng, ban Nội chính Trung ương chỉ là công cụ thanh toán chính trị dưới khẩu hiệu diệt trừ tham nhũng, mà tham nhũng vốn dĩ là thuộc tính của các chế độ độc tài. Khi vụ thanh toán lây lan từ Đà Nẵng ra Hà Nội và như vết dầu loang sẽ thấm xuống các đơn vị hành chính và cơ sở làm ăn ở dưới thì ta có hiện tượng đổ dàn. Mà phe này bị tấn công thì cũng phản đòn và nếu đã có Nam Thăng Long thì sẽ có Nam Sài Gòn rồi nhiều nơi khác.

Khi hệ thống chính trị dẫn đến nạn thâu tóm quyền lực và chia chác quyền lợi thì mỗi đợt phanh phui tố giác lại là một góc bị sạt lở cho đến sự tan rã của cả kiến trúc bất ổn này. Lãnh đạo Việt Nam đang trôi vào hiểm giới mà họ không kiểm soát được nữa và người ta cần sớm nghĩ đến chuyện về sau chứ không nên mất công chấm điểm sự thắng bại của phe này hay phe kia. Được coi là mạnh phe nào có nhiều vây cánh tham ô hơn để bao che cho nhau.

***

Nếu ngẫm lại thì sau vụ Thủy cung Thăng Long bé tý xíu ở bên Hồ Tây đã lại có Nam Thăng Long vĩ đại và mãi tới ngày nay mới được phanh phui. Chuyện ấy cho thấy tầng cao và độ dốc của cái tháp cát. Nó là biểu tượng của kinh doanh và kinh tế theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Chúng ta hiểu rằng nhiều nhà quan sát đã bàn về kịch bản đột biến hay chuyển biến tiệm tiến của hệ thống chính trị và kinh tế này trong tương lai gần xa. Biết đâu là sự đột biến đã bắt đầu!

Chỉ vì cái "nhân" của sự sụp đổ đã có từ lâu, khiến cho sự sụp đổ là tất yếu. Còn cái "duyên" là phản ứng vẫy vùng của những kẻ trong cuộc ở trên đỉnh tháp. Đáng e ngại nhất là hậu quả, có thể là sự bất lường khó biết về tương lai.

Đất nước như chiếc phi cơ đang bay vào vùng giông bão. Mở phòng lái thì chẳng thấy một ai vì phi hành đoàn đã dồn về phía sau để giành ghế với hành khách và đang đánh nhau tới lỗ đầu! Tất nhiên là dân chúng sẽ không thể thụ động được nữa.