Crimea, Ukraine và Những Cái Bẫy Ngầm

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Việt Báo ngày 140314

Nga và Trung Quốc có thể tự đưa vào bẫy ngầm của quyền tự quyết

 * Thả giấy thông hành như bươm bướm để thêm người có quốc tịch Nga *

Trong vụ khủng hoảng Ukraine hiện nay, có hai vấn đề được lồng làm một mà thật ra lại là cái bẫy ngầm cho Liên bang Nga và Trung Quốc. Đưa nhau vào bẫy là một hậu quả bất ngờ....

Khi đưa quân can thiệp vào Ukraine, Vladimir Putin của Liên bang Nga lấy một chuỗi lý cớ là 1) Chính quyền lâm thời tại Kyiv chỉ là một đám côn đồ phát xít, 2) can tội vi hiến vì truất phế một Tổng thống dân cử là Viktor Yanukovych, 3) lại đàn áp những người Ukraine nói tiếng Nga, 4) và xâm phạm tự do và quyền tự quyết của người Nga tại Crimea, 5) nên Thượng viện Nga cho phép Tổng thống áp dụng biện pháp quân sự để bảo vệ quyền tự quyết của người dân Nga tại Crimea, và 6) nếu cần thiết, tại các tỉnh khác của Ukraine sau này.

Tất nhiên là sự thể tại chỗ không diễn biến như vậy.

Người dân Ukraine có biểu tình phản đối quyết định của Tổng thống Yanukovych từ Tháng 11, khi biểu tình lan rộng, Yanukovych ra lệnh đàn áp, và có thể là do sức ép của chính Putin, mà bắn vào dân chúng. Vì vậy, biểu tình trở thành bạo động và Quốc hội Ukraine đã nhóm họp để giải quyết. Trong Quốc hội đó, đảng cầm quyền của Yanukovych đang có thế mạnh và sau cùng cũng đổi lập trường, cùng với đối lập bỏ phiếu truất phế và còn truy tố Yanukovych.

Vì quyết định ấy của Quốc hội Ukraine vào ngày 22 Tháng Hai mà Putin mới tung quân, không đeo phù hiệu Nga, vào cướp chính quyền tại Crimea, đưa lên một tay đầu gấu trước đây chỉ được 4% số phiếu của Crimea làm lãnh tụ và "Quốc hội" Crimea sau đó tổ chức trưng cầu dân ý để đưa Crimea vào lãnh thổ Liên bang Nga. Trong khi đó, Putin hăm dọa là có thể can thiệp vào Ukraine để bảo vệ "kiều dân Nga", tại miền Đông và miền Nam.

Tóm tắt lại, sau khi thôn tính của khu vực tự trị của Ukraine là Crimea, tương tự như đã thi hành tại Abkhazia và Nam Ossetia của Cộng hoà Georgia vào năm 2008, Putin muốn khuynh đảo Ukraine để đưa xứ này vào quỹ đạo Nga. Ông ta dùng những người được có quốc tịch Nga theo thủ tục khẩn cấp và gian trá.

Trong vụ này, có hai vấn đề khác biệt về pháp lý và chính trị mà được lồng vào nhau.

Thứ nhất là nhu cầu bảo vệ sự vẹn toàn lãnh thổ, xin tạm gọi là "chủ quyền quốc gia" hay "chủ quyền lãnh thổ". Nôm na là Putin dùng võ lực vẽ lại bản đồ của xứ Ukraine. Thứ hai là quyền tự quyết hay quyền tự chủ, quyền làm chủ của người dân ở một địa phương. Nôm na là Putin dàn dựng một vụ thể hiện quyền tự quyết của người dân Crimea, hay các tỉnh khác của Ukraine sau này, để gây ra nội chiến và xé một quốc gia độc lập thành nhiều mảnh.

Putin có thể vi phạm một lúc hai tội, xâm phạm quyền tự quyết và xâm phạm chủ quyền lãnh thổ. Về mặt pháp lý và chính trị, hai tội ấy thật ra có khác nhau và giữa hai tội, ta nên minh danh hài tội nào thì dễ có chính nghĩa?

Cho tới nay, Chính quyền Barack Obama hài tội "xâm phạm quyền tự quyết" thay vì nhấn mạnh đến tội "xâm phạm sự vẹn toàn lãnh thổ". Là một giáo sư về luật Hiến pháp trước khi là Tổng thống, hiển nhiên là Obama có suy nghĩ và tham khảo ý kiến của ban tham mưu để minh danh hài tội Putin và kêu gọi các nước cùng quyết định về việc trừng phạt. Tại sao như vậy?

Phải chăng ông đã quên vụ dân Kosovo đòi quyền độc lập và ra khỏi Cộng hoà Serbia năm xưa - nhờ sự yểm trợ quân sự của NATO, chính trị của Hoa Kỳ và ngoại giao của Liên Âu? Vì một quy luật lạnh lùng của chính trị là "khôn chẳng qua lẽ, khỏe chẳng qua lời", bài viết này khỏi đề cập tới nhiều về khía cạnh pháp lý mà suy ngẫm về thực tế chính trị sâu xa hơn sau vụ Ukraine.

***

Nếu các quốc gia trên thế giới mà cứ tự tiện dùng sức mạnh vẽ lại bản đồ của xứ khác thì chiến tranh rất dễ bùng nổ, như đã từng thấy nhiều lần trong lịch sử nhân loại.

Gần đây là năm 1939. khi Đức quốc xã xâm phạm chủ quyền của Tiệp Khắc (Czechoslovakia), các nước dân chủ đã không cứng rắn phản đối mà còn ngấm ngầm công nhận lý luận của Hitler về quyền tự quyết hay di sản của lịch sử nên Thế chiến II mới bùng nổ. Nhưng sự nhu nhược đó còn tái diễn ở nhiều nơi khác, như Tân Cương năm 1949 hay Tây Tạng năm 1959, mà không gây ra chiến tranh. Chỉ có người dân ở những khu vực xa xôi ấy bị hy sinh, trước sự thờ ơ của nhân loại, và nhất là các cường quốc.

Trường hợp Ukraine có thể khác vì đây là một quốc gia rộng lớn nhất Âu Châu, tại vùng biên địa giữa Liên bang Nga và Liên hiệp Âu châu, với những hậu quả địa dư chính trị cho toàn khu vực. Vì vậy, các quốc gia liên hệ đều phải nhảy vào cuộc, cùng đấu trí, đấu lực và đấu lý về Ukraine.

Thí dụ như Liên bang Nga của Putin thì muốn thu hồi lại Crimea và dùng Ukraine làm vùng trái độn để vừa bảo vệ an ninh của mình tại hướng Tây và giữa Hắc hải với biển Caspian, vừa có ngả thông thương xuống vùng biển nóng ở miền Nam. Vì Ukraine còn là đất thông quan cho mạng lưới đưa dầu khí qua Âu Châu, Putin có thêm một lợi thế bắt bí thiên hạ.

Ngược lại, các nước Âu Châu rơi vào thế kẹt là vừa muốn bảo vệ Ukraine – và an ninh trường kỳ của mình – vừa cần tới năng lượng của Nga nên mới có những phân vân bất nhất, bị Putin khai thác để gây phân hóa trong hàng ngũ Âu Châu lẫn mâu thuẫn giữa Âu Châu và Hoa Kỳ.

Trong khối Âu Châu, có nhóm Visegrad, các quốc gia Đông Âu từng là nạn nhân của Liên bang Xô viết (Ba Lan, Cộng hoa Tiệp, Slovakia, và Hung Gia Lợi) thì triệt để theo dõi vụ xâm lấn của Putin. Cùng năm nước Bắc Âu, như Đan Mạch, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan, Iceland và ba nước vùng Baltic là Latvia, Lithuania và Estonia, họ muốn tác động mạnh để Âu Châu có một lập trường chung, và trông đợi vào sự dứt khoát của Hoa Kỳ để bảo vệ Ukraine.

Các nước Tây Âu cũ, như Anh, Pháp, Đức, Ý – nhất là Đức – thì muốn tôn trọng giá trị tinh thần của Âu Châu, nhưng vẫn phải cân nhắc với lợi ích kinh tế qua việc mua bán với Liên bang Nga nên có vẻ yếu thế, hoặc ôn hoà hơn cả.

Một nước nửa Âu nửa Á nửa Hồi là Turkey của dân Thổ cũng không yên tâm về chuyện Nga đóng chốt Ukraine – ở trên đầu mình – nên cũng muốn phản ứnh mạnh. Nhưng nội tình đang bị động loạn làm đảng cầm quyền lúng túng, nên Ukraine chưa là ưu tiên sinh tử.

Còn lại, Hoa Kỳ dưới sự lãnh đạo của Tổng thống Obama thì đang có nhiều ưu tiên khác ở bên trong – cải tạo xã hội kiểu Obama hay bầu cử giữa nhiệm kỳ vào cuối năm – lại bị đẩy vào vị trí phải lãnh đạo cả trận tuyến Âu-Mỹ chống Nga. Obama còn lỡ dại nương vào Putin để giải quyết hai hồ sơ Syria và Iran nên rơi vào cảnh há miệng mắc quai.

Hoa Kỳ có ngón võ sử dụng được là năng lượng thì lại gặp trở ngại quái đản bên trong. Kế hoạch giải tỏa dầu khí - khuyến khích kỹ thuật fracking và cho phép xuất cảng – có thể vừa yểm trợ Âu Châu và Ukraina vừa đánh vào túi tiền của Putin là làm dầu thô sụt giá bị cản trở vì xu hướng bảo vệ môi sinh và bảo hộ mậu dịch trong đảng Dân Chủ.

Và ngần ấy quốc gia đều không muốn động binh.

Trong hoàn cảnh đó, Ukraine có thể lại bị hy sinh, lãnh thổ mất sự vẹn toàn và quốc gia hết thống nhất. Nói cho phũ phàng thì Putin vẫn đại thắng. Nhưng rồi sao?

Chúng ta nhìn vào mặt kia của hồ sơ Ukraine: quyền tự quyết của dân địa phương.

***

Từ những năm 2010, Liên bang Nga của Putin, đôi khi là qua lời tuyên bố của Tổng thống Dmitri Medvedev - kẻ ngồi giữ ghế cho Putin - nói đến một quyền lợi chính đáng, lại một thứ quyền lợi cốt lõi kiểu Bắc Kinh, là bảo vệ công dân Nga ở bất kỳ nơi đâu. Vì vậy mới phát giấy thông hành và hộ chiếu cho nhiều người ở nơi khác cũng dễ có quốc tịch Nga. 

Đã tưởng là mưu cao mà lại thành bẫy sâu. Xin hãy tìm về nguyên thủy thì ta mới hiểu thế nào là dựng mưu cao mà lao vào bẫy sâu.

Vì cần bành trướng lãnh thổ để phòng vệ, Đế quốc Nga thành hình từ giữa thế kỷ 17 đã chiếm đóng nhiều xứ khác. Kết quả là nhiều khi dân Nga, da trắng, thuộc sắc tộc Nga La Tư (Slav) và theo Chính thống giáo, lại là thiểu số trên những vùng bát ngát.

Để ngừa hậu quả đó, Liên Xô thời Staline có một chính sách thâm độc là diệt chủng, dãn dân, di dân và... xào dân khiến cho các sắc tộc khác bị phân tán nên hết khả năng đòi quyền tự quyết hay độc lập. Trên cùng là dân Nga trắng, sắc tộc tiên tiến với giai cấp tiên tiến và đảng Cộng sản tiên tiến, giữ quyền thống trị bằng bạo lực cách mạng. Thành phần ưu tú của các sắc tộc khác mà muốn tồn tại hoặc thăng quan tiến chức thì phải thi đua để được kết nạp vào đảng.

Liên Xô dùng phép "củi đậu nấu đậu" là dùng đảng viên thiểu số cai trị dân thiểu số, theo chính sách do Trung ương quyết định. Vì vậy, trên toàn cảnh và toàn lãnh thổ, ta cần thấy ra nhiều vòng đồng quy.

Liên Xô có những tỉnh là đơn vị hành chánh căn bản, rồi những Khu vực Tự trị, những Cộng hoà Tự trị, và các nước Cộng hoà Nhân dân Xô viết. Ukraine từng là một nước Cộng hoà Nhân dân Xô viết trong Liên bang Xô viết cũ, là một phần của nước Đại Nga màu đỏ. (Khi Nikita Krushchev trao trả Crimea cho nước Cộng hoà này, ông ta chỉ làm biện pháp hành chánh trong nội tình Liên Xô, đưa bán đảo từ túi bên trái qua bên phải. Có thể vì Krushchev là gốc Ukraine, có bà vợ người Ukraine và muốn xoa dịu vết thương năm xưa của dân Ukraine bằng một cử chỉ tượng trưng – và tưởng như vô hại. Ông ta không ngờ đến ngày Liên Xô tan rã....) Ở vòng ngoài, tiếp cận với biên giới Liên Xô, thì có những nước Cộng hoà Xã hội Xô viết. Sau đó mới tới các nước chư hầu Đông Âu trong liên minh quân sự Warsaw.

Trong lãnh thổ Nga, Stalin đã từng vẽ lại bản đồ, vạch lại ranh giới và xào xóc dân cư qua nhiều đợt để cuối cùng sắc dân thiểu số bị lưu tán và phân bố vào nhiều vùng đất khác. Cùng với việc thu hẹp danh sách các sắc tộc thiểu số, Stalin nghĩ rằng mình đã đảm bảo được cái thế thống trị của người Nga.

Nhưng ngày nay, Putin lại lãnh (ít ra) hai di sản bất ngờ là 1) trong lãnh thổ Nga có nhiều vùng tự trị của các sắc tộc thiểu số, 2) dân số người Nga thì giảm dần vì sinh đẻ ít mà bệnh tật nhiều. Kết quả là tỵ trọng thiểu số có gia tăng.

Khi người dân thiểu số, thuộc sắc tộc khác ve theo tôn giáo khác mà đòi quyền độc lập thì trung ương ở Moscow, hay điện Kremlin, tính sao? Putin đã gặp vấn đề này với dân Chechnya và cuộc chiến tàn khốc tại Chechen, gây hậu quả tới Dagestan và nhiều nước Cộng hoà Hồi giáo nằm phía Bắc Ukraine, giữa Hắc hải và Biển Caspian. Nhân danh quyền tự quyết, như của "người Nga" tại Crimea, nhiều nơi khác cũng có thể mở ra những cuộc vận động tương tự.

Nhưng cái bẫy này không chỉ mở ra toang hoác tại Liên bang Nga hay các vùng biên địa của Putin. Tiền lệ Crimea có thể là tấm gương sáng cho dân Hồi giáo tại Tân Cương, dân Tây Tạng tại Đặc khu Hành chánh Tự trị của Tây Tạng và nhiều tỉnh ở chung quanh. Ngoài ra, Trung Quốc còn nhiều đặc khu tự trị khác nữa.

Và rất xa mà gần, dân Đài Loan cũng có thể đòi quyền tự quyết, để tự chủ, như một nước Cộng hoà Đài Loan!

Khi Moscow và Bắc Kinh nhất trí về trò chơi ma quái tại Ukraine thì họ đã mở đường cho nội loạn sau này.

______

Kể từ nay, người viết xin cố tìm hiểu và sử dụng các địa danh và nhân danh của Ukraine theo cách viết của Ukraine thay vì theo cách viết của Nga. Thí dụ như Kyiv, Tymoshenko hay Yanukovych thay vì Kyev, Timoshenko hay Yanukovich.