Ukraine Hạ Hoả

Hùng Tâm / Người Việt Ngày 141225

Thị trường xối nước vào chiến trường của Putin 

* Chúc mừng năm mới bác Putin *

Trong bài phân tách cuối năm ngoái ("Chính Quyền Mới Của Thủ Tướng Angela Merkel - Mưu trí của nước Đức giữa Ba Lan và Liên bang Nga") Hồ Sơ Người-Việt giới thiệu nội các mới của Thủ tướng Đức như sau: "Sau 12 tuần, Thủ tướng Angela Merkel đã lập được một chính phủ "đại đoàn kết", lần thứ hai. Ngay sau đó, bà phải giữ vai trung gian để bảo vệ được quyền lợi của Đức ở giữa Ba Lan và Liên bang Nga. Những tính toán đó có thể ảnh hưởng đến tình hình Ukraine trong năm 2014. "Hồ Sơ Người-Việt" xin trình bày chuyện này đi cùng lời chúc "bình an dưới thế cho người thiện tâm".

Quả nhiên là suốt năm 2014, vụ khủng hoảng Ukraine trở thành đề tài nóng giữa Đức với các nước Âu Châu và giữa Tây phương (Âu Châu và Hoa Kỳ) với Liên bang Nga.

Nhưng đến cuối năm, tình hình có vẻ lắng dịu một cách bất ngờ sau khi Quốc hội Ukraine biểu quyết hôm Thứ Ba 23 Tháng 12 việc thu hồi một đạo luật có nội dung bảo đảm thế trung lập của quốc gia này giữa hai khối Đông-Tây (nhìn trên bản đồ chiến lược, Đông là Nga và Tây là Âu Châu).

Ai cũng có thể đoán là dưới sự đe đọa của Nga, khi một chế độ thân Tây phương như Ukraine mà quyết định từ bỏ chủ trương trung lập thì bước kế tiếp sẽ là gia nhập Minh ước Phòng thủ Bắc Đại Tây Dương NATO. Và nếu thế, trong năm tới tình hình Ukraine sẽ thêm căng thẳng, chứ làm sao lắng dịu được? Sự thật lại không hẳn như vậy. Hồ Sơ Người-Việt vào buổi cuối năm xin tìm hiểu về chuyện đó – cũng với lời chúc bình an dưới thế....

Sự Non Yếu Của Dân Chủ

Ukraine là nước cộng hoà xưa kia từng nằm trong lãnh thổ Liên bang Xô viết và có trọng lượng kinh tế lẫn an ninh rất cao trong hệ thống Liên Xô. Sau khi Liên Xô tan rã năm 1991, xứ này tách ra ngoài thành một quốc gia độc lập, coi như tiến ra vị trí trung lập. Hôm 23 vửa qua, Quốc hội quyết định từ bỏ vị trí trung lập đó. Ngoại trưởng Ukraine là Pavlo Kilmkin lập tức tuyên bố rằng quyết định này cho thấy sự chuyển trục của Ukraine về phía Tây phương. Sau một năm bị Liên bang Nga uy hiếp, nếu Ukraine mà chuyển trục thì sẽ phải gia nhập Minh ước NATO để tự vệ. Hầu hết các bài bình luận của truyền thông Âu Châu đều nhấn mạnh đến chiều hướng đó. Có khi với sự e ngại là Kyiv sẽ gây thêm mâu thuẫn với Moscow.

Nhưng lý luận như vậy là sai.

Trên đà tan rã của Liên Xô, Ukraine quyết định giành lại độc lập từ giữa năm 1990. Sau đó, ưu tiên của xứ này là thoát khỏi khủng hoảng kinh tế và chính trị khi Liên Xô tiêu vong vào cuối năm 1991. Trong 10 năm kế tiếp, từ 1994 đến 2004, ngoại giao của Ukraine dưới triều đại của Tổng thống Leonid Kuchma là đu dây giữa hai khối Đông-Tây: tìm nguồn lợi kinh tế từ phía Tây khi buôn bán với Âu Châu, mà không cắt cầu qua hướng Đông để bị đe dọa về an ninh từ Liên bang Nga mới được thành lập.

Cuộc Cách mạng màu Da cam (Orange Revolution) năm 2004 - xuất phát từ vụ bầu cử gian lận khiến Thủ tướng Viktor Yanukovich thắng cử - đã đảo lộn tình hình. Truyền thông Tây phương coi đó là thắng lợi của nền dân chủ, nhất là khi chính quyền mới khẳng định ưu tiên là hội nhập với Liên hiệp Âu châu và gia nhập NATO.

Như mọi khi, truyền thông Tây phương và truyền thông thông ngôn của ta đã quá lạc quan!

Vì Chính quyền dân chủ bất tài bất lực, hai lãnh tụ cách mạng là Tổng thống Vyktor Yushchenko còn tranh giành ảnh hưởng với Thủ tướng Yulia Tymoshenko nên sau cùng, Yanukovich đắc cử Tổng thống năm 2010. Yanukovich từ bỏ đường lối thiên Tây mà ngả về Đông, và Quốc hội thân Nga khi ấy mới ra đạo luật cấm Ukraine xin gia nhập NATO. Từ đó Ukraine trở lại chủ trương "trung lập".

Khi Yanukovich bị lật đổ vào cuối năm 2013, Liên bang Nga liền lấy đó là lý do tấn công Ukraine và chiếm mất bán đảo Crimea - rồi cho đặc công khuynh đảo các tỉnh miền Đông. Bây giờ đạo luật trung lập đó bị thu hồi. Con đường vào NATO đã có vẻ thênh thang rộng mở.

Nhưng đấy là khung cửa hẹp.

Khung Cửa Hẹp Vào NATO

Đang có 28 thành viên, Minh ước NATO lập ra trong tinh thần phòng thủ hay gián chỉ (deterrence) để tránh chiến tranh, với điều 5 trong Hiến chương quy định là tấn công một thành viên có nghĩa là tấn công cả tổ chức khiến các thành viên khác đều tham gia bảo vệ. Hiến chương ấy cũng quy định là bất cứ ai xin gia nhập đều phải có sự đồng ý của mọi thành viên.

Diễn giải cho dễ hiểu, các nước đều muốn gia nhập để được bảo vệ. Nhưng thói đời cho thấy là xứ nào cũng ngại nếu chính mình phải đem xương máu bảo vệ xứ khác. Nền dân chủ và quy tắc đồng thuận có ưu điểm là hiếu hòa để tránh loạn. Nhưng mặt trái vẫn là sự ngần ngại khi phải góp quân chống giặc... ở nhà bên cạnh. Vì thế, NATO cũng quy định là chỉ nhận các thành viên không có tranh chấp hay mâu thuẫn an ninh với một xứ khác.

Cần nhắc lại nguyên lý sơ đẳng này để ta thấy ra sự khác biệt giữa NATO và tổ chức Warsaw do Liên Xô lãnh đạo năm xưa. NATO giữ thế thủ là chính, như một tấm khiên. Còn Minh ước Warsaw là công cụ của Moscow, như mũi giáo thọc vào hệ thống Tây Âu.

Ngày nay, Ukraine đang có tranh chấp lãnh thổ với Liên bang Nga, một mâu thuẫn không dễ hòa giải qua biện pháp ngoại giao, lại còn có nguy cơ bùng nổ thành chiến cuộc dù đôi bên đã tạm đồng ý với quyết định ngưng bắn. Trong cả năm tranh chấp và xung đột giữa Nga và Ukraine, lập trường của Tây phương (Hoa Kỳ, Liên Âu và NATO) là bênh vực Ukraine bằng chính trị và kinh tế nhưng tránh giải pháp quân sự. Ngay trong tiềm thức, Tây phương có triết lý phản chiến.

Đôi khi vì đó mà gặp chiến tranh, nhưng đấy là chuyện khác.

Dù sao thì nếu nhìn lại tương quan và những ràng buộc của đôi bên, việc các thành viên NATO cho Ukrainc gia nhập là điều khó. Có xác suất rất thấp. Những ai lo sợ chiến tranh vì Ukraine sẽ được vào NATO có thể yên tâm ăn Tết.

Huống hồ Tổng thống Vladimir Putin của Nga lại vừa gẫy mất mũi giáo!

Khi Thị Trường Hạ Hoả Chiến Trường

Liên bang Nga đang bị khủng hoảng kinh tế không vì các biện pháp cấm vận của Tây phương sau khi tấn công Ukraine.

Nga bị khủng hoảng trước tiên vì lý do nội tại, y hệt như Liên Xô thời xưa với nhược điểm của chủ nghĩa cộng sản. Nhược điểm của Nga là chủ trương kinh tế nhuốm mùi tư bản nhà nước, nhà nước đây là tay chân của lãnh tụ Putin. Gần 25 năm sau khi Liên Xô tan rã (1989) rồi sụp đổ (1991) hệ thống kinh tế Nga chưa thoát khỏi tình trạng lệ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên, nhất là dầu thô, nguồn cung cấp cho hai phần ba tổng số xuất cảng và gần phân nửa ngân sách.

Giữa cơn khủng hoảng kinh tế, Tổng thống Putin có nói thật và nói đúng trong bài phát biểu cuối năm, vào tuần trước, rằng vụ cấm vận gây ra từ 25 đến 30% những khó khăn cho nước Nga. Ông không thể nói sự thật kia, là chỉ vì Nga vẫn còn sống nhờ bán dầu nên kinh tế mới khủng hoảng khi giá dầu từ khoảng 115-117 đô la một thùng vào Tháng Sáu đã sụt phân nửa và nay chỉ còn chưa tới sáu chục bạc.

Lý do thứ ba, chẳng có gì lạ thường, là khi dầu thô mất giá, ngân sách thất thu, kinh tế thất bát mất mùa thì tư bản tháo chạy. Các đại gia được Putin nâng đỡ để bảo vệ chế độ độc tài của ông ta đều tìm cách tẩu tán tài sản làm đồng Rúp càng thêm mất giá. Chính quyền Putin đánh ngược sóng bằng cách bán đô la trong dự trữ để nâng giá đồng bạc, rồi hạ lãi suất tới 6,5% vào đêm 16 vừa qua, mà không thể ngăn được nạn thủy triều rút, kéo theo sự suy sụp của kinh tế.

Vì vậy, sau khi chửi bới lung tung suốt một tuần, Putin đang cho rút củi dưới cái nồi Ukraine.

Các nhóm "dân quân độc lập" đòi giải phóng miền Đông của Ukraine - thực chất là lực lượng xâm lược của Nga – đã im tiếng súng. Giới chức Moscow thì cho biết có thể đàm phán về quy chế của các tỉnh miền Đông đã ly khai với chính quyền Ukraine tại Kyiv. Và hôm Thứ Hai vừa qua, Putin điện đàm với lãnh đạo của Ukraine là Tổng thống Petro Poroshenko, của Đức là Thủ tướng Angela Merkel và của Pháp là Tổng thống François Hollande.

Ngược lại, Tổng thống Poroshenko cũng tránh đổ dầu vào lửa khi tuyên bố rằng Ukraine chưa dự tính nộp đơn xin gia nhập NATO, ít ra cho tới năm 2020. Người dân Ukraine có thể sẽ mừng Giáng Sinh và ăn Tết rất vui với hy vọng khá hơn cho năm tới.

_______________________

Kết luận ở đây là gì?

Năm 2014 mở ra với vụ khủng hoảng Ukraine và nhiều thảm kịch chết người trước sự thắng thế của Putin và sự ngần ngại, bất nhất và lúng túng của các nước Tây phương. Đến cuối năm thì tình hình lại có vẻ lắng đọng, chủ yếu vì tác động của thị trường đã thu hẹp khả năng tác chiến của bạo chúa.

Quyết định thu hồi đạo luật trung lập của Quốc hội chỉ cho lãnh đạo Kyiv cái thế biểu kiến, chứ cái lực nằm trong quyết định của các thành viên NATO. Dù vậy, Ukraine vẫn thấy mình còn có khả năng xoay trở khá hơn trước.

Liệu rằng nhờ vậy mà họ rút tỉa được bài học thất bại của các lãnh tụ dân chủ thời 2004?