Từ Biệt Quỳnh Giao

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Việt Báo Ngày 140802

Nghe hồn bóng xế... mai này sẽ mới *

Trên cột báo này, từ nhiều năm qua, quý độc giả từng đọc bình luận của tác giả Nguyễn-Xuân Nghĩa về đủ loại đề tài. Sau nỗi mất mát vừa qua, người viết thường xuyên đó lại có cảm nghĩ riêng tư. Việt Báo xin trân trọng chia sẻ cùng quý độc giả.....

Trong đời người, tình yêu và cái chết là loại cảm nghiệm riêng, chỉ kẻ trong cuộc mới biết. Khi hai biến cố ấy hòa làm một thì người trong cuộc thấy hạnh phúc rã rời và đành viết lời hư vô....

Nhà thơ có thể viết "tình yêu như trái phá" - trường hợp Trịnh Công Sơn. Trong khi đó, cái chết lại tựa như trái chín. Trong sự tuần hoàn hay luân hồi miên viễn của chúng sinh, với cái lý của "sinh, lão, bệnh, tử", trái cây không thể ở mãi trên cành. Khi trái chín rời cành thì cũng là lúc nẩy mầm cho đời sống về sau. Quỳnh Giao là trái chín - vừa rụng.

Nhưng Quỳnh Giao là trái ngọt đã gây mầm khi còn xanh mướt trên cành, ở tuổi mười lăm.

Đấy là phần "tiểu sử", với trọng tâm là tiểu hơn sử.

Khi trời chưa mờ sáng ngày 23, theo xe cấp cứu từ nhà tới dưỡng đường, bên cạnh là Bảo Cơ nhợt nhạt, người viết này tụng Nam Mô Guru Bay... mà rõ là "tâm viên ý mã". Vì nhớ đến Tô Đông Pha trong bài "Tặng Đông Lâm Tổng trưởng lão":
Khê thanh tiện thị quảng trường thiệt

Sơn sắc khởi phi thanh tịnh thân...

Chỉ vì đêm tụng tám vạn bốn nghìn bài kệ, sáng sau vẫn ngơ ngác chẳng biết mình là ai, nói gì. Vì thế, khi trời tờ mờ sáng là tuần tự điện thoại cho bằng hữu, theo giờ tỉnh giấc của từng người, trong khi đại gia đình được biết tin dữ và trở thành "tang gia"....

***

Dấu hiệu của đau khổ, của vô minh rồi trái chín gây mầm đã xuất hiện từ đầu Tháng Ba, khi có sự chẩn đoán của khoa học về bệnh tình bất ngờ.

Bên giường bệnh, người viết mời ông bạn thân là Vũ Tài Lục đến bắt mạch và luận về y, lý, số với lá tử vi của Quỳnh Giao trên tay. Nỗi lo mơ hồ với Hoả Linh bên Hóa Kỵ làm hai người đều ngại. Vũ Tài Lục lắc đầu, nhưng về đến nhà còn phân vân và bói lại theo thể Bát tự rồi quay về nói với người bệnh: có hy vọng nếu qua đến tháng sinh là Tháng Mười âm lịch....

Từ nơi chốn xa xôi hơn về cả không gian và thực chứng, khi người bạn Tenzin Dorjee được biết tin, bèn liên lạc với Tu viện Tây Tạng Nyingma tại Mungod ở miền Nam Ấn Độ để thỉnh ý chư tăng. Bên đó lập tức đề nghị cử hành ba khóa lễ Tse Wang (chúc thọ), Tse Tor (xin phóng sinh cầu trường thọ) và mười vạn lần niệm Phật theo nghi thức Dus Sum Sang Gyas Bum Ther của ngài Bồ Tát Liên Hoa Sinh Guru Padmasambhava. 

Từ đấy mới có sự ân cần tụng niệm của Tu viện trưởng là Lama Khensur Rinpochet và chư tăng quanh giường bệnh, trong hai buổi liền. Cùng lúc đó, bằng hữu của Quỳnh Giao cũng được yêu cầu dâng lễ trong các nhà thờ Công giáo và Tin Lành. Chỉ vì thấy người thân yêu nhất lâm ác bệnh thì mọi lý luận khi tỉnh táo đều là vô nghĩa và mọi lời thành khẩn cầu xin đều cần thiết.

Các khái niệm Chân Như, Vô Thường, Trung Ấm Bardo Thodol hay giải thoát tràn ngập trong nhà cùng tiếng kệ. Tại nhà thương thì khoa học ra tay bằng hóa trị với Carbo Platinum hòa cùng Alimta, rồi bằng xạ trị với các phương pháp hiện đại như CyberKnife hay True Beam....

Cứ vậy, trong nhiều tháng liền, hàng ngày, hàng đêm và hàng giờ con gái ở trên lầu thì kê nệm bên giường để chăm sóc mẹ với từng viên thuốc, muỗng canh. Ở dưới nhà thì người viết đọc tin, đọc kinh, soạn bài, thắp nhang, nhiều khi ngủ thiếp với lời thú nhận của Tô Đông Pha: Dù thiên kinh vạn quyển, nhiều lúc mỉnh chẳng nói được cho ai.... Nóng lạnh tự biết.

Bây giờ thì biết rồi. Biết trong nước mắt. 

Trong một phần tư thế kỷ, người viết được ở bên Quỳnh Giao, hiểu thêm về nhạc, nghệ thuật sống và cách xử thế. Còn được nhắc nhiều lần: "anh là người tâm từ khẩu trực, đại khoan tiểu cấp mà hư đốn nhiều lần! Hãy định thần, tu tỉnh, mềm lại, chậm hơn và đừng dùng trí tuệ nói ác nếu muốn thực thi Bồ tát hạnh. Sinh thời, Sư phụ Geshe Tsultim Gyeltsen của anh đã dạy như vậy thì hãy nhớ."

Nay người trang nhã từ tốn, nói điều tốt, hát lời đẹp và viết chuyện tử tế để làm vui cho người đã ra đi trong niềm tiếc thương của bao người. Vì thế, Quỳnh Giao sẽ trở lại, với hình sắc khác. 

Chỉ mong rằng khi đó, vào một kiếp khác, mình vẫn được hạnh ngộ, khi mai này sẽ mới....

_______________________________

(*) Thơ Trịnh Y Thư trong "Chiều Rơi Mênh Mang", lời Việt của ca khúc Spanish Dance # 5 của Granados, Quỳnh Giao trình bày trong đĩa nhạc Khúc Nguyệt Quỳnh năm 1992.

Lời Tri Ân

Trong niềm tri ân sâu đậm sau những ngày ngơ ngác, 

gia đình chúng tôi xin cúi đầu bái tạ:

Đức Đạt Lai Lạt Ma Jetsun Jamphel Ngawang Lobsang Yeshe Tenzin Gyatso,

Hoà thượng Thích Chơn Thành, chư tăng và ban hộ niệm chùa Liên Hoa,

Lat Ma Khensur Rinpoche Dakpa Tenzin, Tu viện trưởng cùng chư tăng Tây Tạng của Tu viện Gaden Shartse Thubten Dhargye Ling tại Long Beach,

Giáo sư Tenzin Dorjee và thầy Kucho bên Ấn Độ cùng quý bằng hữu Huyền, Hỷ, Lotte, Annie... tại Hoa Kỳ và chư tăng các tu viện Phật giáo Tây Tạng tại Dharamsala và Mundgod bên Ấn Độ,

Đã dâng lễ cầu an, phóng sinh, cầu trường thọ và cầu siêu

*

Quý vị bác sĩ và chuyên gia về ung thư đã liên tục chẩn đoán, theo dõi và chữa chạy đến tận ngày cuối bằng những phương pháp hiện đại nhất cho

Quý vị trưởng thượng và bằng hữu gần xa đã gọi điện thoại, gửi điện thư, đến tận nhà thăm viếng hoặc hàng tuần nấu những món ăn hợp ý nhất, đưa liều thuốc tốt nhất cho

Quý bạn chí thiết trong lãnh vực truyền thông, đặc biệt là anh chị em của nhật báo Người Việt và Việt Báo, đã thăm hỏi, loan tin buồn, viết lời phân ưu, rồi lập tức phối hợp tổ chức tang lễ và tưởng niệm

Riêng cảm tạ nhà văn Doãn Quốc Sĩ, giáo sư Trần Ngọc Ninh, nhà văn Viễn Phố - phu nhân của nhà văn Võ Phiến – bác sĩ Tôn Thất Niệm và nhạc sĩ Cung Tiến... đã không quản ngại sức khoẻ suy yếu tới thắp nhang bên linh cữu và nói lời từ biệt

Toàn thể thân bằng quyến thuộc, ca nhạc sĩ trong giới âm nhạc, văn hữu trong giới nghệ thuật và bao người từ nhiều năm ái mộ và quyến luyến, v.v.. đã tụng kinh trong chùa, nhà thờ, ở nhà, đã viết dòng ai điếu, gửi vòng hoa, đã phúng viếng và về tận nơi dự lễ tiễn đưa rồi đêm tưởng niệm

Nghệ sĩ Quỳnh Giao

Nhũ danh Nguyễn Phước Công Tằng Tôn Nữ Đoan-Trang

Thế danh Nguyễn Đoan Trang

Pháp danh Như Nghiêm

Sinh ngày tám Tháng 11 năm 1946

Đã từ trần rạng sáng ngày 23 Tháng Bảy năm 2014

(Ngày 27 Tháng Sáu âm lịch năm Giáp Ngọ)

tại Fountain Valley, California

Trong lúc bàng hoàng, tang gia đã có sơ suất và thất thố, kính xin quý vị niệm tình đại xá.

Chồng: Nguyễn-Xuân Nghĩa và đại gia đình Nguyễn-Xuân

Con gái: Dzương Ngọc Bảo Cơ và chồng

Các anh: Nguyễn Phước Bửu Dương

Nguyễn Phước Bửu Minh

Các em: Dương Hồng Phong, vợ, con và cháu

Dương Vân Quỳnh, chồng, con và cháu

Dương Vân Hòa và con

Dương Vân Khanh, chồng và con

Dương Vân Dung, chồng và con

Quỳnh Giao (1946-2014)

Cô Tư Sài Gòn - Việt Báo Ngày 140801

Lòng Ta Mãi Ở Với Người 

 

* Quỳnh Giao trong một lần xuất hiện cuối, với dàn hoà tấu của Nhạc trưởng Nguyễn Khánh Hồng tại California *

Quỳnh Giao đã ra đi. Một phần tinh anh của Sài Gòn đã từ biệt cõi gian nan này. Một mảng Tiếng Tơ Đồng đã bị bứt ra khỏi cuộc đời. Một đóa quỳnh đã rơi, một cành giao đã gãy...

Cuộc đời Quỳnh Giao là một phần của nghệ thuật Sài Gòn, nơi đó là tiếng hát hoàn toàn cất lên từ tự do, từ khát vọng tự do, không hề lệ thuộc một thế lực chính trị nào. Quỳnh Giao là biểu tượng của một nhan sắc Sài Gòn, từ dung nhan tới tiếng hát, tới tài viết văn, tới cách xử thế dịu dàng, quý phái.

Hôm nay được một người bạn chuyển qua email một bản ghi lại, lời nói thương tiếc của nhà văn Nhã Ca trong tang lễ ca sĩ Quỳnh Giao. Xin ghi lại để cùng ngậm ngùi.

Bằng hữu Quỳnh Giao tưởng niệm: Cung Tiến, Kim Tước, Mai Hương, Trần Dạ Từ, Phạm Phú Minh, Kiều Chinh 

Nhã Ca, Trịnh Y Thư, Nam Phương, Doãn Quốc Hưng, Nguyễn Bá Khanh

Và Tenzin Dorjee đọc bài chú bên chồng và con của Quỳnh Giao

 

Nhã Ca: 

“KÍNH CHÀO QUÍ VỊ

Cho phép tôi nói đôi chút về Quỳnh Giao. Và với Quỳnh Giao, người bạn, người em, người cháu.

Ba giờ sáng ngày Thứ Tư tuần trước, khi biết Quỳnh Giáo đã thực sự ra đi, đầu tôi bật lên tiếng kêu: Không đúng. Không thể. Đâu đã tới phiên Quỳnh Giao?” Tiếng kêu trong đầu lúc ba giờ sáng ấy, cho tới phút này, lúc này vẫn không chịu yên.

Sở dĩ gọi lộn xộn vừa bạn, vừa em, vừa cháu, vì nhiều thứ thân tình chồng chất lâu rồi! Từ nhỏ, cô chị lớn Đoan Trang và các em Ti Cưng, Tí Ti, Tí Xíu, Tí Dung... của anh chị Dương Thiệu Tước - Minh Trang, với tôi là “cô cô, cháu cháu”. Có lúc Tí Xíu Dương Vân Quỳnh đối với tôi đã lên chức chị, vẫn “cô cô, cháu cháu”. Sau này, chị Đoan Trang Quỳnh Giao thành bà Nguyễn Xuân Nghĩa, vợ ông bạn thân. Dù đã là bà bạn, là chị em, cách gọi cô cháu thành nếp từ nhỏ vẫn không thay đổi được. Giống như tình thân; một đời, hai đời, ba đời, không cột mà tự nhiên cứ chặt.

Mới đó, Sàigon năm nào, trong vườn khuya cả nhà cùng hát.

Mới đó, đúng ngày, mấy đứa con tôi mở sẵn hai cánh cổng sắt, chờ chị Quỳnh Giao lái cái xe Dauphine màu trắng vào nhà, dạy và kiểm bài học dương cầm.

Và mới đây thôi, đứa cháu nội ba tuổi, khi cắt bánh ăn, còn nhất định để phần cho bà nội, bà Chinh và bà Giao.

Tuy lên chức Bà, có cháu chung, bà vẫn trẻ nhất, tươi tắn nhất, khỏe nhất.

Vậy mà sao bà Giao nằm kia mà bà Chinh, bà Nhã đứng đây.

Giao ơi! Bạn quí, em thương, cháu cưng,

Lỡ hái bông hoa hồng mà gãy tay! Rồi vẫn lành mà. Hôm đi châm cứu về, Quỳnh Giao đã reo lên trong điện thoại: “Cô ơi, tay cháu sắp khỏi rồi, cháu sắp đánh đàn trở lại!”

Ngày nằm giường bệnh, Quỳnh Giao nhẹ nhàng nói: Cô ơi, cô ôm cho cháu ngủ, cháu sẽ mau lành. Vì lo cho cháu bệnh mà anh Nghĩa khổ quá!”. Anh Nghĩa, cô Nhã, chị Huyền đã cùng ngồi quanh giường bệnh khi chư tăng Tây Tạng đến cầu an cho Giao.

Giao ơi, hóa trị xạ trị gì đó đều xong. Rồi sẽ yên. Như ánh trăng bị mây che lấp, mây sẽ qua, trăng sẽ sáng. Nhưng Giao muốn đến sớm, xuyên qua mây và đến thẳng với ánh trăng.

Quỳnh Giao của chúng tôi! Quỳnh Giao của chúng ta đã ngủ yên.

Ngủ yên nhé. Bạn quí, em thương, cháu cưng.

Ngủ quên thân và ngủ để lành lặn tâm trong vô thường.

Hôm nay, chùa gần, chùa xa, từ Cali, từ Sài Gòn tới Dharamsala đều có chuông lễ cho Quỳnh Giao. Xin tất cả quí vị cùng chúng tôi lặng lẽ cầu nguyện và tiễn biệt Quỳnh Giao lên đường về cõi Phật.”

Lời của nhà văn Nhã Ca như thế: “Quỳnh Giao của chúng ta đã ngủ yên. Ngủ yên nhé...”

Xin góp lời cầu nguyện: Ngủ yên nhé...

TẢN MẠN BÊN TÁCH CÀ PHÊ

QUỲNH GIAO ƠI VÀ DIỄM ƠI

Nguyễn Xuân Thiệp Ngày 140731



sinh nhật anh
vào một ngày tháng bảy
trong vườn. sói. và thơ

… tháng 7 còn có sinh nhật của Nguyễn Xuân Hoàng và Đinh Cường. Tưởng là tháng 7 vui nhưng trong niềm vui đã ươm sẵn mầm mống của nỗi buồn: bạn Nguyễn Xuân Hoàng đang trên con dốc tử sinh (từ của Ngô Thế Vinh). Trong hình chụp thấy Hoàng gầy yếu mà xót xa. Những ngày này còn có tin Hoàng nằm suốt, không bước chân ra khỏi phòng. Tháng bảy buồn còn vì sự ra đi của hai người trong chỗ tình thân: ca sỹ Quỳnh Giao và nhà văn/nhà báo Nguyễn Minh Diễm. Hai người ra đi cùng một ngày của tháng 7 này: ngày 23 tháng 7. 2014. Hôm nay, sau khi hai người bạn không còn nữa, mình ngồi nhớ lại những đoạn đời đã qua cùng những nỗi bi hoan của kiếp sống này.

CD Quỳnh Giao (Ảnh internet)

Với Quỳnh Giao mình chỉ quen biết lúc đã sang Mỹ. Ngày xưa, trước 1975, ngồi làm việc trong Đài Quân Đội Sài Gòn thỉnh thoảng thấy Quỳnh Giao đi ngang qua (nàng vào hát trong một chương trình của Đài). Mình có cảm tình với Quỳnh Giao là qua dáng người rất thơ và tiếng hát sang trọng, quý phái của nàng. Thêm điều nữa: cũng như Hà Thanh, Quỳnh Giao là người Huế, sinh ở Vỹ Dạ nơi có Vương Phủ của kẻ này. Thế nhưng, như mây trời trôi đi nắng không bến đỗ, phải đợi khi sang tới Mỹ mới quen biết Quỳnh Giao. Cũng không nhớ là khởi đầu từ đâu nữa. Có lẽ từ mình làm báo Phố Văn và gặp ở nhà Nguyễn Mộng Giác hay gặp khi đi nghe một chương trình nào đó có Quỳnh Giao hát. Hồi viết báo Phố Văn, cách đây đã mươi năm rồi, trong mục Tản Mạn Nguyễn đã viết về ngôi nhà thờ con gà Đà Lạt, nhân đó nhắc tới một cuốn phim đã xem thời còn trẻ là cuốn Les Dimanches de Ville d’Avray (Những Chủ Nhật ở Ville d’Avray). Trong phim này có cảnh anh chàng Pierre vì thương và chiều ý cô bé mồ côi Cybèle, đêm Giáng Sinh đã trèo lên đỉnh tháp nhà thờ cao vút lấy con gà bằng sắt xuống cho cô bé.

Trong bài viết của Nguyễn có một chi tiết sai: Nguyễn nói Pierre là một anh chàng thất nghiệp lang thang. Quỳnh Giao đọc được bài này, liền viết thư cho Nguyễn, nói: Anh chàng Pierre là cựu sĩ quan không quân chiến đấu ở chiến trường Đông Dương. Trong một phi vụ gặp nạn, đã tìm cách đáp xuống một khu làng, và trong hoảng loạn đã lỡ giết chết một bé gái. Từ đó Pierre bị ám ảnh bởi cảnh hãi hùng xảy ra, rơi vào trạng thái tâm thần chấn động và mất một phần trí nhớ (chứng amnesia). Giải ngũ trở về, gặp bé gái Cybèle mồ côi mẹ bị cha bỏ vào ký túc xá rồi quên luôn. Pierre tự xưng là cha của Cybèle, mỗi chủ nhật tới lãnh bé ra đi chơi.

Hình QG & Trần Mộng Tú ở Festiaval Văn Hóa -  Dallas 2005

Trí nhớ và sự hiểu biết của Quỳnh Giao thật tuyệt vời. Từ đó, tình bạn với Quỳnh Giao ngày càng sâu sắc. Gặp dịp Hiệp Hội Truyền Thông Báo Chí ở Dallas mở Festival Văn Hóa, Nguyễn thay mặt anh em mời một số đông văn nghệ sĩ quen biết tới tham dự. Thử nhớ lại xem, này nhé, có Trần Mộng Tú, Phạm Xuân Đài, Phan Xuân Sinh, Lâm Chương, Nguyễn Trọng Khôi, Nguyễn Ước, Trần Doãn Nho, Trần Trung Đạo, Ngu Yên & Ngọc Phụng và Nguyên Thảo, Hoàng Xuân Sơn, Hải Phương & Queen, Ninh Hạ Nguyễn Đức Tâm, vợ chồng Triều Hoa Đại, Trần Nghi Hoàng và Hoàng Thị Bích Ti, nhà thơ Trần Thị Hà Thân… Dịp này, Quỳnh Giao đi cùng Lê Uyên và Nguyễn Đình Toàn tới. Đó là vào tháng 10 năm 2005. Ngồi ăn bún bò trong quán Tây Đô, Quỳnh Giao nói vui với mọi người: Mới đó mà mình đã gần sáu bó. Nghe ai cũng ngạc nhiên vì Quỳnh Giao trông còn trẻ quá. Trong buổi văn nghệ, Quỳnh Giao hát và độc tấu dương cầm. Hình ảnh Quỳnh Giao nổi bật trên sân khấu. Cả mình và Ninh Hạ Nguyễn Đức Tâm được dịp nói tiếng Huế với Quỳnh Giao. Vui thiệt là vui.

Hình QG trên sân khấu Festival Văn Hóa Dallas 2005

Nhưng hỡi ơi ngày vui ngắn chẳng tày gang (xin lỗi phải dùng tới sáo ngữ mới thấy thấm thía). Kể từ buổi đó không có dịp gặp lại Quỳnh Giao nữa, chỉ thỉnh thoảng gọi điện thăm và gởi tặng sách báo, CD cho nhau. Rồi như sét đánh giữa trời quang mây tạnh, tin buồn tới với bạn bè anh em, trong đó có Đinh Cường, Hải Phương, Nguyễn Trọng Khôi và kẻ này cùng nhiều người nữa: Quỳnh Giao ra đi vào sáng sớm ngày 23 tháng 7. 2014. Thế là chỉ trong một thời gian ngắn, chúng ta mất đi hai ca sĩ tiêu biểu của bầu trời xứ Huế: Hà Thanh và Quỳnh Giao. Mấy hôm nay, trong ánh nắng rực rỡ của mùa hè mà lòng mình cứ chùng xuống. Thỉnh thoảng nhớ tới bạn, đi tìm lại các CD có giọng hát Quỳnh Giao và lục tìm trên lưới những âm thanh và hình ảnh gợi lại một vùng đất vùng trời.

Trong số những ca khúc Quỳnh Giao hát, mình đặc biệt yêu thích hai bài: Hình Ảnh Một Buổi Chiều và Hoàng Hạc Lâu. Ôi, vàng tung cánh hạc bay bay khuất / Trắng một màu mây vạn vạn đời… Xin chia tay cánh hạc vàng của nền âm nhạc Việt Nam.

Nhà báo Nguyễn Minh Diễm (1943 – 2014)

Với Nguyễn Minh Diễm, giáo sư triết học, cái tình đậm đà hơn với một bề dày thời gian gần 50 năm. Quen nhau ngày ấy ở Đà Lạt, cùng sống những tháng năm nồng mùi Sir Walter Raleigh, đế Ngô Như Khương, và cà phê chị Yến, những không gian đầy ắp tiếng cười và mộng tưởng. Hồi đó bọn này gồm có Nguyễn Minh Diễm, Nguyễn Quang Tuyến, Trương Toàn, Phạm Kế Viêm và Nguyễn cùng dạy trường Văn Học của Chử Bá Anh. Chơi thân thiệt thân có Diễm, Tuyến, Thái Lãng và kẻ này. Sáng cà phê thuốc lá chiều rượu đế với chân gà cánh gà hầm thuốc bắc. Đời như rứa là vui quá chừng. Nhưng huyễn mộng nhất là chuyện mở quán sách và nhà in Nhân Văn. Khởi đầu cũng là bên ly cà phê và chén rượu. Buổi cuối cùng đi tới quyết định là lúc ngồi ở Nhà Thủy Tạ trên Hồ Xuân Hương. Đó là thời điểm những năm đầu 70 của thế kỷ trước.

Vậy là sau nhiều bàn bạc cả bọn đi tới quyết định mở trước hết là một cái nhà in. Biết anh bạn Nguyễn Duy Diệm giáo sư dạy triết ở Bùi Thị Xuân cũng có máu văn nghệ thích hoạt động sách vở báo chí lại có quen biết rộng chúng tôi mời thêm anh vào nhóm. Sơ khởi mỗi người góp một lượng vàng để mua sắm máy móc và dụng cụ in ấn. Thật ra không anh nào có tiền cả phải vay mượn bà con. Diệm quen với người chủ nhà ở 72 Duy Tân chỗ nhìn lên cái nhà chuồng cu của nhà ngữ học Nguyễn Bạt Tụy. Chúng tôi mướn tầng trên làm nhà sách và salon cà phê tiếp. khách, basement ở dưới đặt nhà in. Cơ sở lấy tên Thư Ấn Quán Nhân Văn và bảng hiệu là do anh bạn họa sĩ Đinh Cường cho mẫu chữ và vẽ kiểu. Tiệm có mái auvent bằng vải bạt, bên trong trang trí thật đẹp, kiểu Paris, ai nhìn vào cũng thích. Sách lấy ở các nhà xuất bản như An Tiêm, Lá Bối và kho sách của anh Tùng ở Sài Gòn. Máy in và các bộ chữ cùng dụng cụ linh tinh tôi nhờ ông anh vợ có cơ sở in ấn ở Sài Gòn cung cấp. Thợ chính là bác Lại ở đường Hàm Nghi, những thợ khác là ông Ruẩn và anh Lập do tôi gởi về Sài Gòn học nghề. Thư Ấn Quán hoạt động khá nhộn nhịp, đây là nơi lần đầu tiên Lê Uyên Phương và Lê Uyên hát nhạc của Lộc với sự có mặt của Trịnh Công Sơn, Bửu Ý, Thế Uyên và nhiều anh em văn nghệ sĩ khác. Ôi, một thời thật đẹp và đầy mộng tưởng. Ở đây, Nguyễn Minh Diễm là người đóng vai trò điều hành mọi việc. Cơ sở hoạt động được hai năm thì bán cho linh mục Nguyễn Văn Khoát. Thời gian tuy ngắn ngủi nhưng cực vui và lãng mạn. Sau này bọn Nguyễn còn có thêm Thái Lãng, Trần Hữu Lục, Lê Khắc Hùng, ngồi làm việc chung với nhau xuất bản tờ Thời Điểm, bản tin văn hóa hàng tuần, Được mươi số thì ngưng. Diễm và Nguyễn qua cộng tác với tờ Đất Sống của Nguyễn Duy Diệm. Nguyễn phụ trách trang thiếu nhi, Diễm chuyên viết mục phiếm, chứng tỏ một văn tài chín chắn. Điều này còn biểu lộ trong những bài viết sau này khi ra hải ngoại.

Thế rồi biến chuyển dồn dập trong đời mình và đời chung. Nguyễn được cử đi học Trung Cấp Chiến Tranh Chính Trị, ra trường lên công tác ở Pleiku mấy tháng rồi chuyển về Đài Quân Đội Sài Gòn vào đầu năm 1974. Hơn một năm sau thì Cộng Sản Bắc Việt tiến quân vào Miền Nam. Thế là anh em tan tác. Mình đi học tập cải tạo ra tới Miền Bắc. Diễm cũng đi học tập gần ba năm rồi sống lây lất một thời gian, sau đem hết gia đình về Sài Gòn. Bảy năm sau Nguyễn về lại Sài Gòn, Diễm lúc này đã tạm ổn định, nhà ở trong thành Ô-ma. Cuộc vui lại tiếp tục dù trong nỗi khốn khó, nhọc nhằn. Diễm giới thiệu đi làm phấn viết bảng ở trường Đại Học Sư Phạm, kiếm tiền cà phê thuốc lá. Được một thời gian thì rã đám. Thật là rách rưới nhọc nhằn. Nhiều lúc quá nản chí than với Diễm. Diễm nói có gì mà phải lo, tôi nuôi ông cũng được vậy. Ôi muốn rớt nước mắt. May mà nỗi tuyệt vọng rồi cũng qua. Nguyễn tìm được chỗ dạy học chui, rồi dần dần vào dạy ở trung tâm ngoại ngữ Vocatech của Nghiêm Phú Phát rồi trường Sinh Ngữ 2 ở đường Trần Hưng Đạo. Diễm ra mở tiệm phở phát đạt, mình thường đến ăn khỏi trả tiền. Bây giờ thì bia Tiger và xíu quách, lòng heo đều đều. Hai con trai của Nguyễn vượt biên thành công, một năm sau thì có tiền gởi về mỗi tháng. Anh em bây giờ có năm người: Nguyễn Minh Diễm, Nguyễn Văn Khánh, Nguyễn Thạc, Vũ Sinh Hiên và Nguyễn này. Mỗi tuần thường tụ nhau ở nhà Diễm, nhà Khánh hoặc nhà mình. Rồi thành lệ, mỗi năm Tết đến, anh em kéo tới nhà mình bên bờ sông Thanh Đa vào ngày mùng 4. Diễm đem tới món giả cầy của chị An Thục Đức nấu tuyệt cú mèo, hiền nội thì có nồi măng hầm và cua xào miến. A, cuộc đời đã bớt đắng cay mà có thêm vị ngọt. Cho đến tháng 6. 1995 thì gia đình Nguyễn có giấy đi Mỹ theo diện HO. Dịp này, Nguyễn có in một tập thơ nhỏ để tặng anh em Như Một Lời Chia Tay, lại cũng do Diễm đánh mày và layout rồi đem in. Trước khi lên đường có cuộc họp mặt bạn bè, có hoa cẩm chướng, có rượu và những món ăn ngon. Còn có tiếng đàn dương cầm của Hồ Đăng Tín, tiếng hát của Phùng Văn Hưởng, giọng đọc thơ của Nguyễn Phan Thịnh.

Sang tới Mỹ, một thời gian sau bạn bè lại gặp lại nhau. Vẫn những cuộc họp mặt đông vui, có thêm vài bạn mới – khi thì ở nhà Diễm bên Virginia có lúc ở nhà mình tại Dallas này. Hương vị ngày xưa sống lại nồng nàn trên đất Mỹ với món giả cầy của vợ Diễm và món măng hầm của hiền nội. Diễm lúc đầu làm những việc bình thường trong các siêu thị. Về sau, vào làm Đài RFA, chức vụ Giám Đốc. Đây mới đúng môi trường để Diễm sử dụng tài năng của mình, thực hiện nhiều chương trình lớn: Ký sự về Cải Cách Ruộng Đất, phong trào Nhân Văn Giai Phẩm, Những Trang Blog… Những chương trình này hiện còn lưu giữ tại Đài. Nguyễn cũng được cho giữ một trang blog, đóng góp một số bài tản mạn văn học, được một thời gian thì ngưng do trục trặc hành chánh. Hồi làm báo Phố Văn, nhớ lại cuốn truyện của nhà văn Nam Tư Ivo Andrić được giải Nobel mà hồi ở Nhân Văn Đà Lạt anh em rất mê, Nguyễn bèn nhờ Diễm viết về Chiếc Cầu Trên Sông Drina. Diễm viết ngay một bài đặc sắc phong phú, ký tên Nguyễn An, hiện Nguyễn còn giữ được. Nguyễn cũng như Diễm sống ở Mỹ mà hồn còn mơ về Đà Lạt chốn xưa. Tâm tình đó sống lại trong bài viết Đà Lạt, Ở Một Góc Khuất Của Virginia.

Thời gian trôi qua, quá khứ và hiện tại trộn lẫn. Rồi Diễm lâm bệnh cách đây 7 năm. Chứng ung thư bao tử tưởng đã được trị dứt, không ngờ hơn một năm nay trở lại tấn công những bộ phận khác trong cơ thể. Hồi tháng Giêng 2014, Nguyễn sang DC giới thiệu 3 cuốn sách vừa ấn hành, Diễm đã có mặt với một bài nói xuất sắc. Trong buổi gặp gỡ ở nhà Trương Vũ, Diễm kêu mình ra nói riêng về căn bệnh đang trở nặng, giọng nói khá bình thản. Tháng Tư vừa rồi nghe Diễm phải ngồi xe lăn, Nguyễn qua thăm thấy Diễm vẫn nói cười sinh động cũng yên tâm phần nào. Vậy mà Diễm đã ra đi. Chiều nay nhìn mây trôi sao lòng ngổn ngang bao nỗi bi thương. Quỳnh Giao và Diễm ra đi cùng một ngày, giờ đây đâu còn những cuộc vui họp mặt. Ôi, mây kia…

trên đường tôi đi. chiều nay
gió đã cuốn hết những bông hoa đang mùa
magnolia ơi. về đâu
bạn nguyễn minh diễm của tôi ơi. về đâu
“xưa hạc vàng bay vút bóng người”
tiếng hát quỳnh giao chiều nay nghe lại. lòng bỗng như cơn bão cháy rừng
vầng trăng in mặt trên bức tường nhà hát lớn. cũng đã chết theo tiếng đàn thùng. của người nghệ sĩ thân gầy
một chiều yểu mệnh. như trong thơ bích khê
tôi đi
những ngôi nhà khóa kín cửa
không lửa ấm trong chiều
sự sống. và nỗi chết. cùng nắm tay nhau
ôi. một chiều
xanh giấc mộng desdemona

July 2014
Nguyễn Xuân Thiệp

__________________

Nguyễn Minh Diễm là bạn của Nguyễn-Xuân Nghĩa nên http://trangthietbihiendai.blogspot.com/ xin giới thiệu bài viết của Nguyễn Xuân Thiệp trên blog Trần Thị Nguyệt Mai. Xin theo mạch dẫn vào bài:

 https://tranthinguyetmai.wordpress.com/2014/07/31/tan-man-ben-tach-ca-phe-quynh-giao-oi-va-diem-oi/