Cơ Hội Cho Việt Nam

Nguyên Lam & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA Ngày 150909

Diễn đàn Kinh tế

Nhân công rẻ là lợi thế ngắn hạn, nâng suất cao mới là ưu thế trường kỳ

* Lao động Việt Nam - File photo *

 

Sau ba tháng đầy biến động trên thị trường cổ phiếu rồi thị trường ngoại hối của Trung Quốc, giới quan sát quốc tế cho là chỉ dấu suy trầm kinh tế của Trung Quốc đã ngày càng rõ rệt hơn. Nhìn xa hơn thế, kinh tế Trung Quốc không chỉ hạ cánh mà còn có thể đi vào hướng khác trong các năm tới và mất dần lợi thế cạnh tranh của một xứ đông dân với nhân công rẻ. Vào hoàn cảnh đó, nhiều nền kinh tế khác, kể cả Việt Nam, lại có cơ hội phát triển mới. Diễn đàn Kinh tế tìm hiểu về cơ hội ấy qua phần trao đổi của Nguyên Lam với chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa.

Nguyên Lam: - Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, từ Tháng 11 đến nay, Trung Quốc năm lần hạ lãi suất để kích thích sản xuất mà sau cùng kinh tế vẫn trì trệ, cả xuất và nhập khẩu đều giảm nên tuần qua, lãnh đạo kinh tế xứ này lại hạ thấp chỉ tiêu tăng trưởng là điều không ai ngạc nhiên. Điều gây ngạc nhiên là sự lúng túng khi họ can thiệp vào thị trường chứng khoán rồi thị trường ngoại hối mà không hiệu quả trong khi dự trữ ngoại tệ lại sụt ở mức cực mạnh là Tháng Tám vừa qua mất gần 94 tỷ, nay chỉ còn ba ngàn 560 tỷ đô la. Tức là như ông phân tích kỳ trước, “kho đạn của Bắc Kinh” đang cạn dần. Cũng trên diễn đàn này thì từ năm 2013 rồi năm ngoái, ông có nói đến việc Bắc Kinh phải chuyển hướng kinh tế và tìm lợi thế phát triển khác hơn là một công xưởng toàn cầu, cho nên trật tự kinh tế của thế giới sẽ thay đổi lớn. Qua những biến động đang xảy ra thì hình như sự chuyển dịch ấy đã bắt đầu. Thưa ông, hôm nay ta lại nói về chuyện đó.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi thiển nghĩ rằng chúng ta không nên chỉ nhìn vào những dao động ngắn hạn của thị trường mà thẩm định sự chuyển động trường kỳ của các trào lưu lớn. Thí dụ như thị trường cổ phiếu Hoa Kỳ hốt hoảng sụt giá mươi hôm trước rồi hồ hởi lên giá vào hôm qua khi có những tin xấu tốt từ Trung Quốc. Khi nhìn vào Trung Quốc trong viễn cảnh dài, ta thấy xứ này có dân số đông, áp dụng chiến lược phát triển của Nhật Bản và Đông Á đi trước và khai thác lợi thế nhân công rẻ để làm gia công cho thế giới nhờ xuất khẩu hàng chế biến với giá thấp.

- Vì khởi đi từ gần số không, Trung Quốc có đà gia tăng lớn chẳng khác gì các nước kia vào những thập niên trước, mà thật ra Trung Quốc vẫn thiếu phẩm chất trong tăng trưởng. Khi ưu thế lương rẻ hết công hiệu từ ba năm trước, họ phải bước lên trình độ sản xuất cao hơn, có giá trị gia tăng lớn hơn như các nước tân hưng Đông Á là Nhật Bản, rồi Đài Loan và Nam Hàn. Nhưng vì quá lệ thuộc vào đầu tư và xuất khẩu, khi thấy toàn cầu bị Tổng suy trầm năm 2008, Bắc Kinh ào ạt bơm tiền kích thích kinh tế mà bơm không đúng chỗ và thổi lên bong bóng đầu cơ trong sản xuất thừa nên sẽ bị khủng hoảng như các nước Đông Á đã từng bị. Chúng ta đang chứng kiến chuyện này.

Ta nên nhớ lại như vậy vì vào thời điểm 2009, khối công nghiệp hoá bị co cụm và dồn đầu tư vào các nước đang lên để tìm cơ hội kiếm lời cao hơn vậy mà thật ra họ vẫn tránh VN vì nhiều sai lầm và lạm dụng trong quản lý vĩ mô. Bây giờ biến động tại Trung Quốc lại là một cơ hội mới cho VN. Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyên Lam: Ông cho rằng những gì đang xảy ra tại Trung Quốc đã xuất hiện trước đó ở nơi khác nên chẳng có gì là đáng ngạc nhiên?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta cần nhắc lại chuyện xưa để thấy là sau khi bị khủng hoảng năm 1991, Nhật Bản không dám cải sửa nên trải qua 20 năm lụn bại đến nay mới tạm hồi phục. Trái lại, Nam Hàn bị khủng hoảng năm 1997 mà lập tức cải cách nên có cơ sở vững mạnh hơn và cạnh tranh thắng lợi với chính Nhật Bản là một khuôn mẫu đi trước. Các bài học đó là kinh nghiệm cho Việt Nam khi môi trường chung quanh đang thay đổi, vừa mở ra cơ hội mới mà cũng đặt ra nhiều thách thức, chưa nói gì đến vấn đề an ninh vì vị trí riêng của xứ này bên cạnh Trung Quốc.

Nguyên Lam: Từ cái nhìn rộng mở về thời gian lẫn không gian để nói tới nhiều chuyển động đang xảy ra và kéo dài trong tương lai, thưa ông, đâu là các định đề chính mà Việt Nam cần quan tâm?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ là như mọi nước nghèo vừa bước vào giai đoạn "cất cánh" khi áp dụng quy luật thị trường, Việt Nam cần vốn nên phải huy động đầu tư ngoài quốc. Các nước kia, kể cả Trung Quốc, đều qua giai đoạn ấy. Khi đó, vấn đề chủ yếu là ta có gì hấp dẫn hơn xứ khác để thu hút đầu tư?

Tập đoàn Samsung tại Việt Nam

- Thế rồi, sau mấy năm hồ hởi khi gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới WTO với lượng đầu tư quốc tế tăng vọt vào năm 2008, tình hình lại sa sút, từ đỉnh cao là hơn 70 tỷ đô la vào năm 2008 lại sụt tới 23 tỷ năm 2009 và mấy năm qua vẫn còn chật vật với yêu cầu này. Ta nên nhớ lại như vậy vì vào thời điểm 2009, khối công nghiệp hoá bị co cụm và dồn đầu tư vào các nước đang lên để tìm cơ hội kiếm lời cao hơn vậy mà thật ra họ vẫn tránh Việt Nam vì nhiều sai lầm và lạm dụng trong quản lý vĩ mô. Bây giờ biến động tại Trung Quốc lại là một cơ hội mới cho Việt Nam.

Nguyên Lam: Ông cho rằng Việt Nam cần xây dựng một môi trường thuận lợi cho đầu tư quốc tế khi các doanh nghiệp có thể rút khỏi thị trường Trung Quốc để tìm nơi có lợi hơn?

Khi huy động đầu tư để làm gia công cho thiên hạ thì đã phải nghĩ đến việc tiến lên lớp cao hơn của chu trình cung cấp và chế biến, để làm ra mặt hàng có giá trị hơn, đòi hỏi tay nghề và kỹ thuật khác. Khi đó ta mới hy vọng giữ khách đầu tư ở lại để tìm doanh lợi cao hơn. Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Quy luật phũ phàng của kinh tế hay kinh doanh là "vui lòng khách đến, buồn lòng khách đi". Trong chuyện này, khách là các doanh nghiệp có vốn đầu tư.

- Thứ nhất, họ ào ạt trút tiền vào rồi thất vọng bảo nhau triệt thoái thì đều có thể gây chấn động cho nền kinh tế, đấy là điều các nước Đông Á đã thấy từ vụ khủng hoảng 1997-98. Thứ hai, các doanh nghiệp có thể quyết định đem tiền đầu tư vào rất nhanh thường là loại nhỏ và vừa, với yêu cầu khác biệt với các tập đoàn lớn. Đầu tư vào một quán bán thịt bầm ngoài phố hay một shop may có khác với đầu tư của Intel hay Samsung ở ngoại thành. Thứ ba và quan trọng nhất, Việt Nam nên nhớ lợi thế nhân công rẻ không là yếu tố bất biến và vĩnh cửu vì chúng ta bán sự nghèo khổ cho khách đầu tư bằng lương bổng thấp để mong nguồn vốn đó sẽ làm cho dân mình giàu hơn, tức là có lương cao hơn sau này. Cho nên ưu thế về lương sẽ hết và phải được thay thế bằng năng suất cao.

- Do đó, từ khi huy động đầu tư để làm gia công cho thiên hạ thì đã phải nghĩ đến việc tiến lên lớp cao hơn của chu trình cung cấp và chế biến, để làm ra mặt hàng có giá trị hơn, đòi hỏi tay nghề và kỹ thuật khác. Khi đó ta mới hy vọng giữ khách đầu tư ở lại để tìm doanh lợi cao hơn. Muốn vậy, nhân công của ta phải có năng suất, được giáo dục đào tạo theo hướng khác hơn là giữ khách bằng lương rẻ, vì ngoài Việt Nam còn vài chục xứ khác, kể cả Miên, Lào, Phi, Thái, Miến hay Bangladesh cũng khai thác lợi thế lương rẻ. Đó là chuyện trường kỳ mà mình nên sớm thấy ra.

Nguyên Lam: Thưa ông, ngay trong hiện tại thì Việt Nam có những lợi thế nào khả dĩ huy động được nguồn lực đầu tư của các nước một khi họ rút khỏi thị trường Trung Quốc vì xứ này cũng bước lên một cấp cao hơn hay vì họ gặp nhiều biến động ở bên trong?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi chưa lạc quan với việc dòng tiền từ Trung Quốc chảy vào Việt Nam. Trước hết, các tổ hợp quốc tế Âu-Mỹ-Nhật đã đầu tư vào Hoa lục từ lâu và xây dựng được chu trình cung cấp hội nhập, nôm na là làm cơ phận này để ráp chế với cơ phận khác cũng sản xuất tại Trung Quốc trước khi xuất ra ngoài. Với tình trạng thoái trào hiện nay, Bắc Kinh cố kích thích tiêu thụ thay vì  đầu tư sản xuất để xuất khẩu, vì vậy, thị trường nội địa của họ vẫn còn sự hấp dẫn nên chưa chắc là các tập đoàn đầu tư, kể cả Nhật Bản, đã rút hết và nhìn vào Việt Nam với thiện cảm nếu Việt Nam chưa có ưu thế nổi bật khi so với Trung Quốc, hay Malaysia hoặc Indonesia.

Nguyên Lam: Thưa ông, khi nhà đầu tư quyết định về việc bỏ vốn vào xứ này hay xứ khác, họ lập bảng tiêu chuẩn ra sao?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Khi tính đầu tư vào một xứ như Việt Nam chẳng hạn, thiên hạ chú ý đến đến hạ tầng cơ sở. Hạ tầng ấy có loại vật chất là hệ thống xây dựng, giao thông vận tải lẫn hủy thải phế vật để bảo vệ môi trường sinh sống. Tai nạn dồn dập tại Thiên Tân hay Sơn Đông bên Tầu là cơ hội tiếp thu kinh nghiệm để tránh và để trình bày ưu thế của mình nếu có.

- Hạ tầng này cũng có loại vô hình là nền tảng luật lệ công minh và bộ máy hành chính liêm khiết, hữu hiệu. Thứ ba, hạ tầng này còn có loại tinh thần là trình độ kiến năng, là kiến thức và khả năng, của nhân công vì các tổ hợp quốc tế suy nghĩ cho 5-10 năm tới chứ không chơi trò mỳ ăn liền. Trong năm 10 năm đó, họ sẽ đào tạo ra lớp nhân viên có tay nghề và khả năng tiến lên bậc thang cao hơn của chu trình sản xuất. Vì thế, họ quan tâm đến giáo dục và đào tạo, nhất là trong các ngành kỹ thuật và quản trị.

Khi Intel hay Samsung trút bạc tỷ vào Việt Nam và đào tạo một thế hệ mới có khả năng rất cao về công nghệ tin học thì Hà Nội lại đòi bịt mắt giới trẻ bằng mạng lưới kiểm soát thông tin và gây phản ứng từ quốc tế thì đấy là một cách chứng minh rằng Hà Nội cũng chẳng khác Bắc Kinh! Nguyễn-Xuân Nghĩa

- Khi kiểm lại dù sơ sài như vậy, ta cũng thấy ra nhiều nhược điểm của môi trường Việt Nam là chưa có trục lộ giao thông hay mạng lưới yểm trợ hạ tầng tỏa rộng mà chỉ tập trung vào Sàigon, vùng đồng bằng Cửu Long và chung quanh Hà Nội, Đà Nẵng. Việt Nam cần khai thác tiềm lực của các địa phương khác thì mới có được sự phát triển cân đối và công bằng, là điều Trung Quốc muốn làm từ lâu mà thất bại nên mới rơi vào thoái trào.

Nguyên Lam: Một cách lạc quan thì Việt Nam có ưu thế tương đối nào không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Người dân Việt Nam nổi tiếng cần cù hiếu học, thế giới đã công nhận nét văn hóa đặc sắc ấy khi tiếp nhận di dân Việt Nam từ bốn chục năm qua. Dân Việt Nam cũng ưa chuộng kinh tế thị trường và tư nhân đang cố thoát khỏi những câu thúc lạc hậu của bộ máy công quyền. Và Việt Nam có dân số đủ lớn để thị trường tiêu thụ nội địa cũng là điểm hấp dẫn.

- Sau cùng, ưu thế của Việt Nam bên một Trung Quốc thoái trào trong những năm tới là việc Việt Nam có thể cải thiện luật lệ và môi trường kinh doanh lao động để gia nhập Hiệp ước TPP. Nên xây dựng ưu thế đó ngay từ bây giờ chứ đừng tranh cãi để bảo vệ nguyên trạng tồi tệ hiện nay. Đấy mới là cách thoát Tầu để có ngày cạnh tranh với Tầu trong nhiều lĩnh vực và sự hiện hữu của cộng đồng người Việt ở hải ngoại cũng là cơ hội và đòn bẩy đáng kể nếu ta biết coi trọng nhân quyền và dân quyền.

Nguyên Lam: Câu hòi cuối thưa ông, nói về hạ tầng cơ sở của kiến năng và cả sự hỗ trợ của người Việt ở bên ngoài như ông trình bày, thì người ta không quên Nghị định 72 ban hành mấy năm trước về việc kiếm soát mạng lưới điện toán. Ông nghĩ sao về chuyện này?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng đấy là tai họa vô lường và là một vụ tự sát chính trị!

- Khi Intel hay Samsung trút bạc tỷ vào Việt Nam và đào tạo một thế hệ mới có khả năng rất cao về công nghệ tin học thì Hà Nội lại đòi bịt mắt giới trẻ bằng mạng lưới kiểm soát thông tin và gây phản ứng từ quốc tế thì đấy là một cách chứng minh rằng Hà Nội cũng chẳng khác Bắc Kinh!

- Từ đó, thiên hạ lại suy ra chuyện khác. Cái gọi là ưu thế ổn định chính trị của Việt Nam cũng chỉ là chuyện ảo. Giới đầu tư quốc tế sớm hiểu ra nỗi lo sợ của chế độ và còn thấy rõ hơn khi lãnh đạo  Việt Nam vẫn duy trì vai trò chủ đạo của khu vực kinh tế nhà nước để bảo vệ quyền lợi của tay chân và thân tộc. Nói cách khác, nếu Việt Nam chỉ là một sao bản con con của Trung Quốc thì chưa thể là một giải pháp thay thế khi người ta đã thất vọng với Trung Quốc.

Nguyên Lam: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi này.

Đòn Tiền Tệ Của Trung Quốc:

Trọng Nghĩa - Nguyễn-Xuân Nghĩa RFI Ngày 150817 

Tạp Chí Việt Nam  

Việt Nam làm sao chống đỡ?

* Un employé d'une succursale de la Banque agricole de Chine compte des billets de 100 dollars et de 100 yuans, à Qionghai, le 12 novembre 2012.REUTERS/China Daily * 

hare

Liên tiếp trong ba ngày từ 11/08/2015, Trung Quốc đã mặc nhiên phá giá đồng yuan (nhân dân tệ) của họ, cho dù Ngân hàng trung ương Trung Quốc luôn phủ nhận điều đó. Hành động của Trung Quốc đã tác động mạnh đến tiền tệ các nước khác, đặc biệt là các quốc gia bị lệ thuộc nặng nề vào kinh tế Trung Quốc. Việt Nam nằm trong diện các quốc gia này.

Chỉ một hôm sau khi Trung Quốc phá giá đồng nhân dân tệ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã lập tức tung ra một biện pháp chống đỡ : cho mở rộng biên độ tỷ giá đồng nội tệ Việt Nam so với đồng đô la Mỹ từ 1% lên thành 2%, một biện pháp tạm thời nhằm giảm áp lực đến từ Trung Quốc.

Ngày 14/08, Chính phủ Việt Nam cũng đã họp bàn về tác hại của sự kiện Trung Quốc phá giá đồng tiền của họ và kế sách đối phó.

Trong những ngày qua, giới chuyên gia kinh tế trong nước đã không ngớt phân tích về ảnh hưởng của việc đồng nhân dân tệ Trung Quốc giảm giá đối với kinh tế Việt Nam, và các ý kiến nói chung đều rất bi quan, cho rằng Việt Nam sẽ phải chịu tác hại rất lớn vì đã để cho mình bị lệ thuộc Trung Quốc quá nặng về mặt kinh tế.

Nhập siêu với Trung Quốc lớn thêm, cạnh tranh thêm khốc liệt

Lo ngại đầu tiên là khoảng nhập siêu của Việt Nam với Trung Quốc vốn đã rất lớn, nay lại có khả năng tăng thêm, với nguy cơ hàng Trung Quốc, được giá rẻ hơn nâng đỡ, sẽ tràn ngập thị trường Việt Nam.

Bên cạnh đó, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sẽ mất sức cạnh tranh so với hàng Trung Quốc trên các thị trường quốc tế. Báo chí Việt Nam trong những ngày qua đã trích dẫn Tiến Sĩ Nguyễn Đức Thành, Giám đốc Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội phân tích một cách tượng hình như sau: 

«Nếu ngày xưa Trung Quốc bán cho ta 100 đồng thì nay, giá chỉ còn 95 đồng. Ngược lại, hàng Việt Nam bán vào Trung Quốc ngày xưa là 100 thì giờ giá là 105. Khi đó, đương nhiên hàng xuất khẩu của Việt Nam vào Trung Quốc sẽ khó hơn, do bất lợi về giá».

Tình trạng tương tự cũng sẽ diễn ra trên các thị trường quốc tế. Một ví dụ cụ thể, được Tiến Sĩ Thành nêu lên là trường hợp tôm hay hàng quần áo đang xuất khẩu vào Mỹ. Nếu trước đây, hàng Việt Nam và Trung Quốc đều như nhau ở mức 100 chẳng hạn, nhưng nay, hàng Trung Quốc sẽ chỉ là 95, còn hàng Việt Nam vẫn là 100.

Điều này sẽ rất bất lợi khi hàng Việt cạnh tranh trực tiếp hàng Trung Quốc giá rẻ hơn trên thị trường quốc tế, nhất là khi hàng Trung Quốc tương đồng với hàng Việt Nam.

Bắc Kinh phá giá đồng yuan: "Cơ hội cho Việt Nam tỉnh giấc"

Ngón đòn tiền tệ của Trung Quốc tai hại đến mức nào đối với Việt Nam, và Việt Nam có thể làm gì để ứng phó? Trả lời phỏng vấn của RFI, chuyên gia kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa tại Hoa Kỳ trước hết đã vạch trần thủ đoạn của Bắc Kinh, đã khởi động một cuộc chiến tranh tiền tệ bằng cách phá giá đồng nhân dân tệ, nhưng luôn lớn tiếng cho rằng họ không hề phá giá, và sở dĩ đồng tiền Trung Quốc hạ giá, đó là do cơ chế thị trường!

Về phản ứng tức thời của Việt Nam trước động thái của Trung Quốc, mở rộng biên độ tỷ giá đồng nội tệ Việt Nam, chuyên gia Nguyễn Xuân Nghĩa cho rằng đó là một biện pháp tích cực, nhưng chưa đủ, cần phải kèm theo một chiến lược lâu dài là dần dần thoát khỏi sự lệ thuộc Trung Quốc về mặt kinh tế. Một trong những biện pháp là quyết tâm gia nhập khối kinh tế Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP.

Đối với chuyên gia Nguyễn Xuân Nghĩa, việc Trung Quốc khơi mào một cuộc chiến tiền tệ, là một cơ hội giúp Việt Nam tỉnh giấc.

Sau đây mời quý vị nghe phân tích của chuyên gia Nguyên Xuân Nghĩa về tác hại của việc đồng nhân dân tệ Trung Quốc bị phá giá đối với Việt Nam:

Phỏng vấn chuyên gia Nguyễn Xuân Nghĩa 17/08/2015 nghe

1- Ảo thuật Trung Quốc: Thế nào là phá giá?

Bắc Kinh vẫn duy trì chế độ kiểm soát hối đoái, là dân không được giữ ngoại tệ, có xuất cảng mà thu về ngoại tệ thì phải bán cho nhà nước theo hối suất do nhà nước quy định. Thứ hai, họ neo giá đồng Nguyên (Yuan) - mà họ gọi với cái tên xảo là “Nhân dân tệ” hay Renminbi - vào đồng đô la Mỹ và ấn định hối suất trao đổi. Họ thường ấn định thấp để thu đô la về mà trả ra ít tiền hơn cho nhà sản xuất.

Đấy là một khía cạnh của hiện tượng mà giới kinh tế gọi là “bóc lột tài chánh”, répression financière, vì người dân thắt lưng buộc bụng bán hàng cho rẻ khi thu về ngoại tệ thì nạp nhà nước và được trả với giá bèo. Hậu quả của chánh sách này là hàng rẻ của Trung Quốc tràn ngập khắp nơi và thực tế là cạnh tranh bất chính, nhưng nhà nước có một khối ngoại tệ khổng lồ, lên tới gần bốn ngàn tỷ đô la.

Bây giờ ta mới đi vào chuyện chuyên môn hơn, là nhìn ra nhiều ngoắt ngoéo khiến Bắc Kinh vẫn cãi là họ đang theo quy luật thị trường chứ không phá giá!

Vì bị thế giới than phiền, từ 2005, Bắc Kinh chậm rãi nâng hối suất qua hai đợt với kết quả là từ tám đồng hai lên sáu đồng hai đã ăn một Mỹ kim. Họ còn vẽ ra một con rắn, cũng là un serpent monétaire, là “biên độ giao dịch” mua vào hay bán ra đô la trong khoảng trên dưới 1% so với hối suất chính thức. Từ Tháng Ba thì họ mở rộng biên độ giao dịch từ 1% lên 2% như Hà Nội vừa làm vào ngày 12 vừa qua (nhưng quyết định ấy của Hà Nội chưa thật sự là phá giá như nhiều người lầm tưởng).

Từ đầu năm nay, thị trường chật hẹp (xê xích 2%) đã có hướng giao dịch với tâm lý là đồng Nguyên mất giá tới mức thấp nhất so với giá chính thức. Hôm Thứ Ba 11, Bắc Kinh đưa ra cách chấm một giá thấp trong biên độ 2% của hôm trước làm giá chính thức được loan báo vào 9:15 sáng hôm sau. Giá hôm 11 đó giảm 1,9% so với giá chính thức hôm trước, tức là họ mặc nhiên phá giá 1,9%.

Hôm sau, Thứ Tư 12 thì họ lại chọn giá thấp hơn 1,6% và tiếp tục như vậy. Tức là mỗi ngày có thể hạ 2%, trong biên độ hay con rắn ngoằn ngoèo của hôm trước. Tính đến Thứ Năm 13, trong ba ngày họ phá giá gần 4% rồi cho nhích lên chút đỉnh.

Không nói về những khó khăn chồng chất dẫn đến quyết định phá giá thì Bắc Kinh vẫn kiểm soát và thực tế can thiệp vào thị trường hối đoái chứ không thả nổi cho đồng bạc lên xuống theo quy luật cung cầu. Nhưng Bắc Kinh khéo lòe ở việc buông tay cho giá rớt vì chọn giá giao dịch ngày hôm trước làm giá hôm sau và nói rằng giá ấy là của thị trường. Họ mới chỉ nới dây neo một chút như vậy thì chưa thể gọi là giải tỏa được.

Chuyện thứ hai mới lòi ra tính chất gian trá. Vài ngày qua, vào 15 phút cuối ngày giao dịch thì các ngân hàng thương mại của nhà nước được lệnh kín đáo nhảy vào bán đô la khiến đồng Nguyên lên giá chút đỉnh. Mục đich là để làm cơ sở cho Ngân hàng Nhà nước của Bắc Kinh chấm giá chính thức vào hôm sau. 

Đấy cũng là nhà nước can thiệp vào thị trường chưa có tự do. Nhìn cách khác thì người dân thấy chiều hôm trước chính quyền Bắc Kinh bật tín hiệu cho thị trường hôm sau, tức là nhà nước vẫn lũng đoạn theo cái hướng đẩy lên hay dìm xuống cho thần dân theo đó mà chơi và tin vào cái lưới đỡ của nhà nước!

2- Việt Nam đỡ đòn

Nói về Việt Nam thì Hà Nội mới chỉ mở rộng biên độ mua bán chứ chưa ấn định một hối suất hay tỷ giá chính thức thấp hơn, nên chưa thể gọi là phá giá. Nhưng quyết định cũng tạo ra hoàn cảnh cho doanh nghiệp lách sâu hơn xuống dưới để phần nào thoát được hiệu ứng phá giá của Bắc Kinh.

Tuy nhiên bi kịch của Việt Nam rộng lớn hơn vậy. Kinh tế Việt Nam lệ thuộc vào kinh tế Trung Quốc và bị nhập siêu nặng, mua nhiều hơn bán đến 40 tỷ, cả qua ngả chính thức lẫn ngoại ngạch, tiểu ngạch - hay nôm na là buôn lậu - với sự đồng lõa của các chính quyền địa phương trong hệ thống mậu biên. Vì vậy, việc Bắc Kinh phá giá là tai họa trước mắt. Trong việc buôn bán với Tầu, họ xuất cảng rẻ hơn và Việt Nam xuất cảng đắt hơn.

Đã thế, vế bên kia còn thê thảm hơn. Việt Nam cũng mắc nợ quá nhiều và khi Mỹ kim quá rẻ trong các năm Tổng suy trầm thì nhiều người vay bằng đô la với lãi suất hạ để kiếm lời ở nhà. Nay đô la lại lên giá và lãi suất cũng sẽ tăng thì gánh nợ trở thành đắt đỏ và khó trả hơn. Đâm ra, Việt Nam bị đồng Nguyên ghìm xuống đáy và bị đồng Mỹ kim kéo lên trời nên sẽ căng mỏng và rách nát!

Về lâu dài, Hà Nội phải quan niệm lại từ chiến lược đến tổ chức để thoát Tầu và việc gia nhập TPP là một cơ hội. Nhưng người ta không lạc quan về khả năng của lãnh đạo vì họ đã giàng buộc số phận của quốc gia vào các quyết định của Bắc Kinh.

3- Làm sao bây giờ?

Việc Bắc Kinh phá giá và mở ra trận chiến ngoại tệ với các bạn hàng của mình là một cơ hội tỉnh giấc cho Việt Nam. Sau biện pháp chống đỡ mau lẹ là cũng mở rộng biên độ giao dịch, chính quyền Hà Nội nên có những biện pháp và tuyên bố rõ ràng hơn để trấn an dư luận và nghiên cứu kế hoạch “Thoát Tầu” một cách cụ thể, ít ra về mặt kinh tế.

(1) Thứ nhất là nên bít lỗ hổng trong luồng giao dịch với Trung Quốc, như loại tiểu ngạch hay ngoại ngạch mậu biên, thực chất là buôn lậu.

(2) Thứ hai là thiết lập chiến lược kinh doanh hầu Việt Nam ra khỏi tình trạng làm gia công cho Tầu để xuất cảng nguyên nhiên vật liệu của Tầu dưới dạng “hàng chế biến tại Việt Nam”, và như vậy cũng phải tìm nguồn cung cấp nguyên nhiên vật liệu khác.

(3) Thứ ba, trong chiều hướng đó, cố gắng cải cách để có điều kiện gia nhập hiệp ước TPP trong năm tới. Khi đã gia nhập thì đừng tiếp tục là “con ngựa chiến thành Troie của Trung Quốc”, là mũi nhọn kinh tế để bán hàng của Trung Quốc cho 11 thành viên còn lại là TPP dưới cái nhãn “Made in Vietnam”.

Dù sao, việc Bắc Kinh phá giá và thực tế khai chiến với các bạn hàng Á Châu cũng khiến các nước nhìn lại những hứa hẹn hợp tác và thịnh vượng của Trung Quốc về Con Đường Tơ Lụa, Ngân hàng BRICS, Ngân hàng Đầu tư Hạ tầng Cơ sở Á Châu AIIB, v.v….

Nhìn sâu xa hơn thì khi đồng Nguyên mất giá như vậy, các ngoại tệ khác đều bị hiệu ứng nhưng nặng hay nhẹ thì còn tùy vào mối giao dịch thương mại với thị trường Hoa lục. 

Người ta có cách đo mối giao dịch đó ở chỉ số TWI (Trade-Weighted Index), hay là “chỉ số thương mại gia trọng”, tức là tỷ giá thực của nội tệ so với đồng Nguyên trên cơ sở của luồng trao đổi. Theo tiêu chuẩn đó thì Nhật Bản (với 30%) chứ không phải Hoa Kỳ (20%) hay Âu Châu (10%) mới bị ảnh hưởng nhất về vụ phá giá của Bắc Kinh. Mà đồng Yen Nhật thì đã sụt quá mạnh từ năm 2013 do biện pháp kích thích kinh tế của Chính quyền Shinzo Abe. Đâm ra chuyện đối đầu Hoa-Nhật cũng thể hiện trên trận tuyến kinh tế và hối đoái, là điều rất nên theo dõi.

Việt Nam nên nhìn qua các nước khác để thấy Trung Quốc sẽ gặp phản ứng và kinh tế Trung Quốc chẳng là phép lạ hay mẫu mực đáng noi theo.

Lý và Số

Nguyễn-Xuân Nghĩa - Sống Ngày 150804

"Vùng Oanh Kích Tự Do"

Mê tín, mê đảng và nghệ thuật gây ấn tượng   

* Đệ tử chúng con xin đời đời nhớ ơn sự phụ *

Theo thói quen – chữ uyên bác gọi là truyền thống – kẻ viết này học được cách “được ý quên lời” của triết lý Lão Trang. “Ý” là “dân ta có thói thấy sang bắt quàng làm họ”. Còn “Lời” là gì thì… quên mất rồi. 

Vì người viết đã quên lời và nhiều khi bị lỗ, xin độc giả hãy ráng mà đọc cho ra ý!

Cái thói bắt quàng ấy hình như khởi sự từ hơn ngàn năm trước, sau khi dân ta ra khỏi ngàn năm Bắc thuộc, vì Nho gia và sử thần của ta cứ lấy truyện của Tầu về làm chuyện của Ta. Xin typo để ý cho chữ “truyện” và “chuyện”: “Truyện là loại trứ tác có thể là để chú giải kinh điển hay là các tác phẩm đôi khi hư cấu được loan truyền trong văn học. Còn “chuyện” là thời sự hay sự việc, ít nhiều thuộc về thực tế. “Lấy Truyện Của Tầu Về Làm Chuyện Của Ta” là lấy truyền thuyết Trung Hoa làm ra sự thật cho Việt Tộc. Ra cái điều dân Ta cũng sang như Tầu.

Xin kính cẩn khởi sự từ… gia phả tổ tiên!

Sử sách của ta cứ viết rằng, tương truyền, Kinh Dương Vương, tên húy là Lộc Tục, là thủy tổ của dân tộc Việt, đã dựng nước Xích Quỷ vào năm Nhâm Tuất, ứng với năm 2897 trước Công nguyên (xin viết tắt là -2879). Sau này, Kinh Dương Vương truyền cho con là Sùng Lãm lên ngôi là Lạc Long Quân. Con trai Lạc Long Quân là vua Hùng Vương đầu tiên của nước Văn Lang thuộc họ Hồng Bàng. Ý này thì ai cũng biết cũng thuộc, còn lời là ở đâu thì quên.

May là ta có Sử Tầu để làm sáng chuyện của Ta!

Tìm lên tộc phả của tổ tiên họ Hồng Bàng thì ta đi vào… màn khói. Theo truyền thuyết, có Đế Minh là cháu ba đời của vua Thần Nông bên Tầu. Đế Minh đi tuần thú phương Nam đến núi Ngũ Lĩnh, thuộc tỉnh Hồ Nam ngày nay của Trung Quốc (nơi sinh ra Mao Trạch Đông, cha mẹ ơi!) thì đóng đô và lấy con gái bà Vụ Tiên mà sinh ra Lộc Tục. Sau Đế Minh nhường ngôi cho con trưởng là Đế Nghi làm vua phương Bắc và cho Lộc Tục làm vua phương Nam, xưng là Kinh Dương Vương.

Chuyện của Ta theo truyện của Tầu thì Kinh Dương Vương là em cùng cha khác mẹ với Vua Tầu và là cháu bốn đời của Thần Nông chứ không phải là người tầm thường! Có hỏi thêm thì được biết Thần Nông là một trong Tam Hoàng ngất ngưởng của Trung Hoa. Tức là làm sao? 

- Tức là Tổ tiên ta cũng thuộc hàng danh gia thế phiệt, là tông thất của bậc thần linh mãi tận bên Tầu!  

Cho nên, xuất phát từ truyền thuyết của Tầu, chuyện ấy của Ta nên cho vào phần "ngoại truyện" hay "ngoại kỷ" không đáng tin mới phải. Chứ nếu lại mò mẫm xem bà Âu Cơ là ai thì e rằng khổ.

Vì đấy có thể là nàng con gái hay (xin lỗi) vợ bé của Đế Lai, con trai của Đế Nghi – anh em con chú con bác của Lạc Long Quân. Nếu lại hỏi vua Hùng Vương đầu tiên là thuộc diện 50 đứa lên núi vào vùng Kinh tế mới hay xuống biển làm Thuyền nhân thì ề chề hiện đại, tai hại vô lường!

Khách có kẻ ngồi bên vò cái đầu trọc lóc mà vật mình vật mẩy! "Tổ tiên thì ai cũng phải có, nhưng e rằng các cụ gọi lầm tên chăng?"

Thấy khách được ý có lời, mà lại quá có lý nên người viết bèn chạy qua… số.

***

Lý là cái lẽ giải thích sự việc từ ngọn ngành. Còn số, như trong tướng số hay số mệnh, là những gì mình tránh không được. Chẳng vậy mà nhà thơ mới khóc, rằng:

"Ta lo sợ, cho yêu là mệnh số,

Mặc tay em định hộ kiếp ngày sau."

Vì thế mà ai ai cũng muốn biết số. Nhưng bắt đầu thì phải biết đếm đã. Số mà!

Cứ theo truyền thuyết của Tầu thì nước ta xuất hiện vào năm Nhâm Tuất (-2879), tính đến năm nay đã tròn 4.895 tuổi, tính theo tuổi… Ta! Chữ "bốn ngàn năm văn hiến" mà dân ta ca dài dài coi bộ như hụt mất gần ngàn năm! Hèn gì, các sử gia Hà Nội bèn vồ lấy chuyện đó và nống sử dân ta lên tới ngần năm ngàn năm.

Thế rồi cứ theo phép quàng xiên mà đếm nhảm, có người dựa vào truyện Tầu đưa ra một thuyết lạ cho nước ta.

Ngày xửa ngày xưa, có người tên là Vương Hủ, được cho biệt danh huyền bí là Quỷ Cốc Tiên sinh, và tôn làm thầy, gọi là Quỷ Cốc Tử. Tiên sinh có bốn học trò nổi tiếng, về binh pháp là Tôn Tẫn và Bàng Quyên, về thuật du thuyết thì có Trương Nghi và Tô Tần. Truyện Tôn Tẫn và Bàng Quyên thì ai cũng biết. Thuyết "hợp tung" của Tô Tần để phá mưu "liên hoành" của Trương Nghi và chặn đường bành trướng của nước Tần thì ai cũng thuộc. Có quên thì đã có bộ Sử Ký của Tư Mã Thiên.

Nhưng ít người Tầu, và cả Ta, lại được biết Quỷ Cốc Tử còn có một người học trò thứ năm nữa.

Ông này tên gì, theo học Quỷ Cốc Tiên sinh năm nào thời nào thì chẳng biết. Quên lời mà, chỉ được ý: rằng đấy là thủy tổ của Ta! Cũng theo phép Quỷ Cốc Tử, trước khi người đệ tử này xuống núi hành hiệp, thầy sai hái lên một cành hoa để bói chuyện cát hung về hậu vận. Người học trò chạy tìm mãi mà chẳng thấy hoa, chỉ đem dâng lên thầy một cành xanh lá.

Và đây là lời phán của Tiên sinh trong hang Quỷ Cốc: 

Trên núi Vũ Di này, con đi như chạy, về dâng lên thầy cành cây không hoa mà chỉ có lá. Cứ điềm này thì số của con sẽ là vất vả vì chữ tẩu (chạy), con cháu của con giỏi về binh đao chinh chiến vì chữ Vũ là võ. Mà chữ Di lại đồng âm với di chuyển, nhiều đời di tản con ơi!

Người đệ tử gốc Việt nhìn ra xanh ngắt một màu, nghe thấy nản! - Nhưng, thưa thầy, con cháu của con sẽ đi đâu?

Tiên sinh gật gù giây lát. Rồi luận tiếp về lý và số: Cây này là cây trà, mà trà thì cần nước, con phải tìm về nơi có nước thì tương lai mới khá.

"Hèn gì!" Khách lại nhảy nhỏm lên! "Nếu truyện ấy đúng thì nó giải thích vì sao con cháu của nhân vật đó mới gọi quốc gia là ‘nước’, và ăn gạo thì cũng từ lúa nước!" 

Nhưng đấy là Hùng Vương đời thứ nhất hay thứ mấy mà lại trùng vào thời Chiến Quốc và xuất hiện cùng những Trương Nghi Tô Tần, vào cuối Thế kỷ thứ Tư trước Công nguyên? Nhìn khách chộn rộn bức xúc, người viết này thấy như là bị quỷ cốc đầu!

May là truyện có kể thêm. Rằng Quỷ Cốc Tiên sinh dùng phép “chiết tự” để đoán tiếp: 

Chữ trà 茶 này chiết ra từ trên xuống thì có hai chữ thập, một chữ bát, rồi một chữ thập và một chữ bát nữa. Vị chi là 2818 năm nữa thì con cháu mới đoàn tụ, thống nhất!

Khách bật máy lên tí tách: “hai ngàn tám trăm mười tám năm nữa thì mới đoàn tụ! Mẹ kiếp… Mà đếm từ năm nào vậy, nhà bác?”

- Nào biết được! Đến nhân vật Quỷ Cốc Tử có thật hay chăng và sinh năm nào thì mình còn mơ mơ hồ hồ. Huống hồ người đệ tử gốc Việt của thầy là ai thì cũng cóc biết. Không khéo thì lại có sử gia miệt vườn của Hà Nội chỉ ra rằng tỉnh Vĩnh Phúc của ta cũng có một cái xã trong huyện Vĩnh Tường tên là Vũ Di. Điết đâu chừng, Quỷ Cốc Tử đã dạy Vua Hùng của ta ở đó!

Có lếu láo không nào?...

***

Nhưng quàng mãi lại có thể thành xiên. 

Dân ta cứ học theo Tầu mà chỉ chơi chữ chứ ít chơi số, trừ dân “cờ bẻo” ưa trò cờ bạc. Người Tầu thì số thuộc lầu lầu.

Các chuyên gia quốc tế đều nghiệm thấy một điều là dân Tầu ngày nay đều thích số. Trong các nhà sách lớn mà mọi thành phố đều có, loại sách bán chạy nhất là những sách liên quan đến số. Không là sách về số tự của điện toán mà là những lý giải mầu nhiệm về các con số. Họ coi sách, tính số để chọn giờ cát hung, để mua vé số, kinh doanh hay chơi stock! 

Thần linh của họ không là Thần Nông mà là ông Thần Số.

Dù theo “xã hội chủ nghĩa khoa học hiện đại” cực kỳ duy vật lý tài, và đề cao chủ thuyết vô thần, lãnh đạo của họ cũng có cùng một thuật gần với mê tín hơn là duy tâm. Năm xưa, Thế vận hội Bắc Kinh khai mạc vào tám giờ tối ngày tám Tháng Tám năm 2008, ngần ấy chữ bát đều ứng với chữ “phát”, là con số hên vì báo hiệu phát tài!

Cao điệu hơn vậy, họ còn dùng con số làm phương tiện tuyên truyền và… khủng bố!

Hôm Thứ Năm 30 Tháng Bảy vừa qua, Tân Hoa Xã loan tin Tướng Quách Bá Hùng bị trục xuất khỏi đảng. Chẳng là ngẫu nhiên vì sau một ngày nghiền ngẫm tin đó, thần dân của đảng mới thấy là đảng rất anh minh trừng trị một con cọp tham nhũng trước ngày kỷ niệm 88 năm thành lập Quân đội Giải phóng Nhân dân, ngày một Tháng Tám năm 1927! Trước đó, Tướng Từ Tài Hậu cũng bị trục xuất một ngày trước khi cả nước ăn mừng ngày thành lập Trung Hoa Cộng Sản Đảng, mùng một Tháng Bảy năm 1921. 

Chiến dịch “đả hổ đập ruồi” của đồng chí Tập Cận Bình được tiến hành theo đúng ngày lành thánh tốt. 

Khách ngồi bên đọc tới đấy thì thấy du dương sảng khoái! “Hóa ra họ biết lấy con số làm biểu tượng cho dân mê số thì càng mê đảng!”

- Vâng, biểu tượng mới là chính. Chân lý ấy chẳng bao giờ thay đổi….

Ngày 29 Tháng Bảy năm ngoái là ngày toàn cầu quan tâm đến việc bảo vệ giống cọp – Ngày Cọp Toàn Cầu. Đúng ngày đó, có tin là con cọp dữ nhất là Chu Vĩnh Khang bị điều tra. Từng là Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị, Trưởng ban Chính pháp Trung ương, họ Chu chỉ đạo cả bộ Công an lẫn bộ Quốc an cùng hệ thống tình báo và tòa án. Vậy mà cũng bị cho vào cũi. Và người dân còn được thấy con cọp này nằm trong chuồng của huyện Dương Cốc, tỉnh Sơn Đông!

Vì khách ngồi bên trợn tròn con mắt, người viết đành gật đầu xác nhận:

- Vâng, đấy là nơi sinh của nhân vật Võ Tòng trong truyện Thủy Hử, người ghét tiếng với tài tay không đấm cọp và vẫn được dân Tầu sùng bái! Tập Cận Bình là người cẩn thận trong nghệ thuật tạo ấn tượng. Những thuật đó, ngày nay ta gọi là “marketing”. 

Nhưng chế độ tận dụng phép chiêu mại bằng lý và số. Còn dân Ta thì vẫn lóp ngóp trong cái lý họ dựng ra từ mấy con số hoảng tiều. Bốn tốt mà 16 chữ vàng là ví dụ chói lọi. Trói bằng lọi.

Tỉnh giấc đi chớ!

Trung Quốc Vùng Lên

Nguyễn-Xuân Nghĩa & Nguyên Lam, RFA Ngày 150729
"Diễn đàn Kinh tế"

Chưa giàu mà đã già, chưa hùng mà đã hung - và vùng vẫy lung tung!

* Một nhà đầu tư ngồi trước màn hình hiển thị chuyển động thị trường chứng khoán tại một nhà môi giới ở Thượng Hải vào ngày 29 tháng 7 năm 2015. AFP PHOTO / Johannes EISELE * 

 

Sau hai tuần tạm lắng, thị trường cổ phiếu Trung Quốc lại tuột giá mạnh và gây mối quan tâm cho các nước trên thế giới. Nhưng hình như vấn đề của Trung Quốc không chỉ là biến động trên các thị trường tài chính mà còn có nhiều nguyên nhân sâu xa hơn. Diễn đàn Kinh tế với chuyên gia Nguyễn-Xuân Nghĩa và Nguyên Lam sẽ tìm hiểu vì sao giai đoạn tăng trưởng vừa qua của Trung Quốc chỉ là một sự trỗi dậy ngắn ngủi và sau vài chục năm nữa thì xứ này lại trở về vị trí cũ với khá nhiều bài toán phải giải quyết.

Chưa giàu mà đã già

 

Nguyên Lam: Thưa ông, sau biến động dồn dập của thị trường chứng khoán Trung Quốc, Nguyên Lam đã tìm hiểu lại về sức mạnh kinh tế của xứ này và thấy là từ lâu rồi tiết mục chuyên đề của chúng ta đã nói đến những giới hạn của kinh tế Trung Quốc. Trong một chương trình từ đầu năm 2012, ông còn nhấn mạnh đến sự kiện dân số như một định mệnh khiến dân Tàu chưa giàu mà đã già và xứ này sẽ đi vào chu kỳ suy trầm chậm rãi và khó tránh được. Kỳ này thưa ông, xin đề nghị là chúng ta lại trở về những vấn đề ấy.

Họ quá sớm gặp hiện tượng lão hóa dân số vì chính sách “mỗi hộ một con” nên chỉ vài chục năm nữa thôi xứ này sẽ chấm dứt thời họ gọi là “quật khởi”. Hậu quả sẽ là nhiều thay đổi lớn cho cả khu vực Đông Á… Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng cách cô nêu vấn đề là điều có ích cho thính giả. Lý do là nhiều người trẻ mới chỉ thấy sự thay đổi tại Việt Nam, Trung Quốc hay Liên bang Nga trong có vài chục năm qua mà ít cơ hội nhìn sâu hơn trong thời gian và xa hơn vào không gian để đánh giá tiềm năng của phát triển hay sức mạnh trường kỳ của một quốc gia.

- Trước hết, ta cần đả phá một huyền thoại, là điều không có thật mà cứ được loan truyền. Đó là đà tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc trong 30 năm, từ 1979 đến 2009, là hiện tượng bình thường đã từng thấy ở nhiều nơi bắt đầu áp dụng quy luật thị trường, chứ không là sự kỳ diệu, là phép lạ. Thứ hai là sau giai đoạn tăng trưởng cao mà thật ra thiếu phẩm chất, Trung Quốc bắt đầu bước qua chu kỳ đình trệ như rất nhiều quốc gia đi trước. Thứ ba là nhìn trong trường kỳ thì Trung Quốc còn bị giới hạn bởi yếu tố dân số hay nhân khẩu. Một cách cụ thể, họ quá sớm gặp hiện tượng lão hóa dân số vì chính sách “mỗi hộ một con” nên chỉ vài chục năm nữa thôi xứ này sẽ chấm dứt thời họ gọi là “quật khởi”. Hậu quả sẽ là nhiều thay đổi lớn cho cả khu vực Đông Á….

Nguyên Lam: Chúng ta sẽ lần lượt đi vào các khía cạnh nói trên. Trước hết, thưa ông, vì sao thành quả phát triển của Trung Quốc không là phép lạ?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Nhiều người mới chỉ có cơ hội nhìn ra thế giới bên ngoài từ khi Việt Nam đổi mới kinh tế, lại còn bị giới hạn về nhận thức lịch sử nên khó biết được rằng “ngoài vòm trời này còn có vòm trời khác” và rằng mô hình của Trung Quốc không thể là mẫu mực cho Việt Nam. Một số thính giả của chúng ta có nêu câu hỏi ấy nên từ mấy năm trước diễn đàn này mới có loạt đề tài về những yếu tố thật sự đóng góp cho sự thịnh vượng của một quốc gia.

- Sau 30 năm hoang tưởng của Mao Trạch Đông từ 1949 đến 1978 khiến mấy chục triệu người chết oan mà dân Việt Nam không biết, thậm chí còn không được quyền biết, y như người Tàu, thì Đặng Tiểu Bình mới tiến hành cải cách và cởi mở kinh tế từ đầu năm 1979, ngẫu nhiên cũng vào một năm Mùi như năm nay. Khi ấy, Trung Quốc học chiến lược phát triển của nhiều xứ Đông Á đã chuyển theo kinh tế thị trường từ trước, như Nhật, Nam Hàn, Đài Loan và cả Singapore.

- Chiến lược ấy lấy đầu tư làm lực đẩy cho sản xuất và sản xuất nhiều và rẻ thì tìm sức kéo ở xuất khẩu. Trung Quốc chẳng phát minh ra chiến lược này nhưng có ưu thế là dân số rất cao, nhân công nhiều và rẻ được giải phóng khỏi chế độ tập trung kế hoạch nên đạt mức tăng trưởng bình quân là gần 10% trong ba chục năm. Với sức tăng trưởng đó thì mỗi bảy năm sức nặng kinh tế của xứ này coi như nhân đôi, làm nhiều người gọi là sự kỳ diệu. Họ không thấy chuyện tương tự ở các nước Đông Á đi trước, khi ấy từng được ngợi ca là “tân hưng”, với phẩm chất rất cao của tăng trưởng chứ không tệ như Trung Quốc. Sau đó các nước này đã chuyển hóa từ lượng thành phẩm và thoát ra khỏi hiện tượng giới kinh tế gọi là “cái bẫp xập của lợi tức trung bình” để có đà tăng trưởng thấp hơn nhưng người dân có mức sống cao bằng các nước công nghiệp hóa tiên tiến. Chi tiết cần chú ý ở đây mà nhiều người Việt, Tàu hay Nga không thấy là các nước này cũng đã tự chuyển hóa qua chế độ dân chủ nên từng bước có khả năng tìm ra và áp dụng giải pháp có lợi nhất cho đa số.

Một trung tâm môi giới chứng khoán ở Thượng Hải vào ngày 29 tháng 7 năm 2015. AFP PHOTO.

Nguyên Lam: Xin đề nghị ông nêu ra một vài con số để quý độc giả của chúng ta có thể so sánh.

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Theo một công trình nghiên cứu của Ngân hàng Dự trữ Hoa Kỳ tại khu vực Minneapolis vừa công bố vào Tháng Năm thì lợi tức bình quân một đầu người của Trung Quốc đã từ 1.300 đô la vào năm 1980 tăng đến 7.700 đô la vào năm 2010, là tăng 500% trong 30 năm. Đấy là sự ngoạn mục nếu ta không thấy dân Nhật, Nam Hàn hay Đài Loan lại giàu gấp bội, với lợi tức đồng niên hay năng suất một đầu người, ngày nay là hơn 36.000, hơn 28.000 hay hơn 22.000 đô la. Đó là nhìn vào không gian. Nhìn theo trục thời gian thì ta thấy một trào lưu chung là sau thời tăng trưởng cao như khi một phi cơ mới cất cánh thì các nước đó bước vào thời trưởng thành với đà tăng trưởng thấp hơn.

- Nhật Bản đã cất cánh từ 1951 và Nam Hàn từ 1954 và sản lượng bình quân một đầu người đã tăng rất mạnh trong mấy thập niên đầu rồi chậm dần. Của dân Nhật thì khởi đầu bình quân là 6,1% một năm rồi 5,4% một năm vào thập niên 1970, rồi chỉ còn 2,2% từ thập niên 90 trở đi. Nam Hàn cũng thế, sản lượng bình quân một đầu người tăng 8,5% một năm trong thập niên 80, rồi 5,8% trong 10 năm sau, và từ quãng 2000 trở đi thì chỉ còn 3,8% một năm. Trường hợp Trung Quốc cũng không khác và họ đang bước vào thời đình trệ, nhưng với lợi tức trung bình một năm vẫn ở dưới 10 vạn đồng và lạc quan lắm thì năm 2030 sẽ bằng 32,8% của dân Mỹ hoặc quãng 2061 thì bằng được phân nửa của dân Mỹ.

 

“Định mệnh” của quốc gia

Nguyên Lam: Thưa ông, với dân số rất lớn, bằng 20% của dân số toàn cầu, kinh tế Trung Quốc có sức nặng tổng hợp khiến nhiều tổ chức quốc tế dự đoán kinh tế xứ này đã bắt kịp Hoa Kỳ từ năm ngoái hoặc sẽ bắt kịp nước Mỹ vào năm tới. Nhưng nếu so sánh bình quân một đầu người, mà ông gọi là năng suất của từng người dân, thì Trung Quốc đang vào thời trì trệ như các quốc gia đi trước và lạc quan lắm phải 45 năm nữa thì mới bằng phân nửa dân Mỹ. Đã vậy và chúng ta đi vào phần chính của đề tài, dân số Trung Quốc lại sớm bị lão hóa. Chuyện ấy là như thế nào?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta đi vào loại chuyển động chậm rãi, lâu dài mà khó cưỡng nên mới gọi là “định mệnh” của quốc gia. Số là do hạn chế về nhận thức của lãnh đạo, rằng mỗi người dân lại là một miệng ăn và nạn nhân mãn sẽ làm xứ sở nghèo đi, khi tiến hành cải cách từ đầu năm 1979, Bắc Kinh cũng ban hành chính sách kiểm soát dân số do một Nghị quyết đề ra từ năm 1978. Họ quy định là mỗi hộ chỉ được có một con. Hiện tượng gọi là “hậu quả bất lường” khiến cho 36 năm sau, là bây giờ, Trung Quốc có dân số già lão dần với những ảnh hưởng tai hại cho tương lai.

- Theo một cuộc khảo sát dân số vào năm 2010, thì 14% dân số toàn quốc ở vào tuổi cao niên trên sáu chục và 10% là lão niên trên 65 tuổi. Đà lão hóa này sẽ còn tăng với nhịp độ gia tốc, tỷ lệ cao niên sẽ là 20% vào năm 2030 và 25%, tức là một phần tư dân số, vào năm 2050. Một cách đếm khác là “tuổi trung vị” theo đó có phân nửa già hơn và phân nửa trẻ hơn: tới năm 2050, là 35 năm nữa, tuổi trung vị tại Trung Quốc là 49 và tại Hoa Kỳ là 40. Nói vắn tắt là dân Mỹ vẫn trẻ hơn.

Nguyên Lâm: Ông nói là trẻ hơn, tức là có sức lao động lâu dài hơn, với năng suất cao hơn nếu ta nhớ đến sản lượng hay lợi tức bình quân một đầu người. Nhìn cách khác thì có phải rằng thống kê ấy cũng cho thấy thành phần trẻ, ở tuổi lao động từ 14 đến 60, cũng sẽ giảm tại Trung Quốc không? Thưa ông, hậu quả sẽ là gì?

Trung Quốc là một xứ đói ăn, khát dầu và thiếu nước, với diện tích khả canh của đất đai chỉ bằng một phần ba của bình quân toàn cầu. Vì vậy, xứ này là một nước nghèo. Đã vậy, Trung Quốc cũng có số sinh suất thuộc loại thấp nhất thế giới. Nguyễn-Xuân Nghĩa

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Chúng ta hãy nhớ quy ước rằng người trẻ ở tuổi lao động là thành phần sản xuất ra phúc lợi cho người cao niên đã về hưu, và nói chung, nhờ tiến bộ của khoa học kỹ thuật, con người ta có kéo dài tuổi thọ thì cũng kéo dài thời gian sống nhờ hưu bổng mà chi phí y tế cho sức khỏe cũng tăng. Theo giới nhẩu khẩu học, tôi xin tạm gọi là “hệ số lệ thuộc” để nói về thành phần cao niên phải lệ thuộc vào sức sản xuất của thành phần thanh niên hay tráng niên.

- Năm 2010, Trung Quốc có 116 triệu người ở lớp tuổi thanh niên từ 20 đến 24. Đến năm 2020, số thanh niên ấy sẽ chỉ còn 94 triệu, và giảm thành 67 triệu vào năm 2030. Trong 20 năm tới, tỷ số người lao động so với người về hưu tại Trung Quốc sẽ từ năm trên một xuống còn có hai trên một. Ngay trong hiện tại, dân Tàu đã nói đến con số đáng sợ là 124, có nghĩa là một người đi làm phải nuôi hai vợ chồng và tứ thân phụ mẫu. Đấy là hiện tượng chưa giầu mà đã già!

Nguyên Lâm: Thưa ông, vì thành phần trẻ cũng là tuổi đẻ con thì trong một xã hội mà tỷ lệ trẻ tuổi lại giảm thì có phải là dân số cũng giảm hay không?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Thưa cô rằng đúng như vậy, và ta nói đến “sinh suất” là tỷ lệ sinh đẻ.

- Trung Quốc là một xứ đói ăn, khát dầu và thiếu nước, với diện tích khả canh của đất đai chỉ bằng một phần ba của bình quân toàn cầu. Vì vậy, xứ này là một nước nghèo. Đã vậy, Trung Quốc cũng có số sinh suất thuộc loại thấp nhất thế giới, bình quân là 1,4, tức là mấy chục măm của tuổi sinh đẻ thì chỉ có ngần ấy đứa con thôi. Sinh suất tại các nước đã phát triển là 1,7 và tại Mỹ lại còn cao hơn, là 2,6. Theo cơ quan Liên hiệp quốc thì nếu Trung Quốc giữ được sinh suất ở khoảng 1,5-1,6 thì đến năm 2050, dân số xứ này sẽ sụt dưới một tỷ 300 triệu và đến năm 2060 thì còn dưới một tỷ. Chi tiết này rất quan trọng vì ưu thế đông dân với nhân công rẻ đang chấm dứt.

Nguyên Lam: Thưa ông, hồi nãy, ông nói đến chiều hướng đã thấy tại các nước đi trước rằng kinh tế Trung Quốc cũng sẽ có đà tăng trưởng thấp hơn. Nếu kết hợp với hiện tượng sụt giảm dân số thì tình hình tương lai của xứ này đâu có gì là lạc quan?

Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Quả thật là như vậy, vì sau 30 năm tăng trưởng ở gần 10%, đà gia tăng ấy chỉ còn 7,8% vào năm 2012, nay chỉ còn khoảng 7% và thực tế thì còn thấp hơn nữa. Nếu ta châm thêm hiện tượng dân số co cụm dần thì đà tăng trưởng kinh tế xứ này sẽ chỉ còn là vài ba phần trăm trong hai thập niên tới.

- Khi dân số bị lão hóa và sẽ giảm sút thì trong vài chục năm tới, Trung Quốc hết còn thành phần lao động dồi dào cho kinh tế, hết còn lực lượng trai tráng đông đảo cho quân đội và cũng chẳng thể xưng hùng xưng bá được nữa. Hiện tượng “chưa hùng mà đã hung” sẽ kết thúc và giai đoạn họ gọi là “quật khởi” cũng cáo chung sau mấy chục năm đầy ảo tưởng. Nhiều người chưa tự chuẩn bị cho kịch bản ấy vì cứ tưởng tương lai là một nối tiếp của quá khứ thật ra quá ngắn ngủi. Ngược lại, với những phê phán tràn lan về sự lụn bại của nước Mỹ, Hoa Kỳ vẫn có dân số rất trẻ và tinh thần năng động của một xã hội tự do. Trung Quốc chỉ có thể thoát khỏi cảnh ngộ u nám này nếu có một bước đột phá về công nghệ nhờ sự sáng tạo, là điều bất khả trong một xứ độc tài và thiếu tự do.

Nguyên Lam: Xin cảm tạ ông Nghĩa về cuộc trao đổi này.